İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası, Tanımı, Unsurları ve Kuruma Bildirilmesi
The Definition, the Elements and be Reported to Institution of Insurance of Occupational Accident and Occupational Disease
Ekonomik ve teknolojik gelişmeler çalışanların sağlığına yönelik tehlikeleri de artırmaktadır. Çalışanların sağlığına yönelik bu tehlikeler, iş kazaları ve meslek hastalıkları olarak karşımıza çıkmaktadır. İş kazası ve meslek hastalığı riskleri, Türkiye’de de uzun yıllardır önemli bir sosyal problem olarak varlığını korumaktadır. Bu risklerle ilişkin sosyal koruma iki aşamada sağlanmaktadır. Birincisi risk meydana gelmeden riskin önlenmesi için iş sağlığı ve güvenliği sisteminin kurulması ve uygulanmasıdır. İkincisi ise risk meydana geldikten sonra çalışanın ve hak sahiplerinin gelir azalışı ve gider artışını karşılayan sosyal güvenlik yardımlarıdır. Sağlanacak yardımlar açısından, iş kazası ve meslek hastalığı kavramlarının kapsamının belirlenmesi ve sınırlarının çizilmesi önem arz edecektir.
İş Kazası, Meslek Hastalığı, Mesleki Risk.
Economical and tecnological developments, increases also the threats for the health of the employees. These treats for the health of the emloyees, appear as occupational accident and occupational diseases. Risks of occupational accident and occupational disease, have been an significant social problem in Turkey for many years. Social protection has been provided in two stages regarding these risks. The first one includes the foundation and the application of the occupational security and health system aiming to prevent the risks before they occur. The second one includes the social security assistance which compensate the income decrease and expense increase of employees and beneficiaries because of an occupational accident and occupational diseases after the risk occured. In terms of assistance to be provided, determining the scope and defining the limits of the concept of occupational accident and occupational disease concept will be importance.
Occupational Accident, Occupational Disease, Occupational Risk.
GİRİŞ
Ekonomik, bilimsel ve teknolojik gelişim süreciyle birlikte hızla değişen dünya düzeninin, işyeri ve işletmelerde üretim ya da hizmet sunumu aşamasında sağladığı yararlar yanında sebep olduğu riskler de bulunmaktadır. Söz konusu gelişmeler, teknolojik cihazlar ve kullanılan tehlikeli malzemeler, geçmişte karşılaşılması akla dahi gelmeyecek kazalara, tedavisi olanaksız hastalıklara neden olmaktadır ve her geçen gün iş kazası ve meslek hastalığı kavramı yeni boyutlar kazanmaktadır1. İş kazası ve meslek hastalığının oluşmasının arkasında sadece teknolojik ve ekonomik gelişmeler bulunmamaktadır. Yapılan araştırmalar sonucunda; teknik nedenler dışında insanlara bağlı beşeri nedenler ve umulmadık hallerden de iş kazaları ortaya çıkmaktadır2. Meslek hastalığı ise sürekli yapılan işin zarar verici bir niteliği nedeniyle zamanla oluşmaktadır. Çalışan her kişinin bu gibi nedenlerle oluşabilecek risklere karşı korunması önemlidir. Sosyal sigortalar da toplumun bu gibi risklere karşı güvence altına alınmasını amaçladığından Kanun ve çeşitli düzenlemelerde bu konulara yer verilerek zarar verici olay oluşunca çalışanlar korunmaya çalışılmıştır. İşveren öncelikle zarar verici olayın gerçekleşmeden İş Kanunu ve Borçlar Kanununa göre gerekli tedbirleri almalı ve bu tedbirlerin uygulanmasını denetlemelidir3. Tedbirlere rağmen veya tedbirsizlik sonucu zarar verici olay gerçekleşmişse, sosyal sigortalar devreye girerek zararlar karşılanmalıdır. Eğer işverenin kusuru varsa veya tedbirler alınmamışsa işverenin sorumluluğuna gidilebilecektir.
Yargı önüne de çok fazla intikal eden bu konunun en büyük sıkıntısı iş kazası ve meslek hastalığı kavramının çerçevesinin çizilmesi ve işverenin sorumluluğunun olup olmadığının belirlenmesidir. Zira işveren iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primini ödemekle sorumluluğu sosyal sigortalara devrettiğini düşünebilir. Ancak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’una göre; Sosyal Güvenlik Kurumu belli şartlarda işverene rücu davası açarak yapılan yardımları işvenden geri alabilecektir. Bu düzenlemeler aslında işverenin gerekli önlemleri almasını amaçlanmaktadır4. İşverenin sorumluluğunun yanında iş kazasının tespiti de önem taşıyan konulardandır. Gerek Kurumca gerek ise yargı önüne geldiğinde mahkemelerce öncelikle yapılması gereken, olayın Kanun’a uygun şekilde iş kazası veya meslek hastalığı sayılıp sayılmadığının tespitidir. Bu yüzden bu kavramların sınırlarının çizilmesi bir hayli önemlidir. Çalışmamızda işverenin sorumluluğundan ziyade ilk başta belirlenmesi gereken iş kazası ve meslek hastalığı kavramlarının tanım, unsurları ve Kuruma bildirilmeleri üzerinde durulacaktır.
A. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞININ KANUNUNDAKİ YERİ
İş kazası ve meslek hastalığı kavramı 5510 sayılı Kanun’unun 13 ve devamı maddelerinde hüküm altına alınmıştır. Hangi hallerin iş kazası ve meslek hastalığı sayılacağı ilgili hükümlerde belirli şart ve unsurlar gösterilerek sayılmıştır. İş kazası ve meslek hastalığının ortak özelliklerinden biri; bunların sigortalının beden bütünlüğü ihlaline hatta ölümüne neden olmasıdır5. Bu sonuçların ölüm, malullük veya geçici hastalık olması niteliklerine göre çeşitli sosyal yardım sağlanması, devletin sosyal devlet olması sonucudur. Bu nedenle 5510 sayılı Kanun kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin hükümlerinde bu yardımları öngörmüştür. Nitekim iş kazası ve meslek hastalığı sigortasının amacı, geçici veya sürekli gelir kaybına uğrayan sigortalıya veya yakınların parasal ve sağlık yardımları sağlamaktır. Risk sonucu yapılacak parasal yardımlar Kanun’un 16 ve devamı maddelerinde yer alan hükümler gereğince, sağlık yardımları ise 60 ve devamı maddelerinde yer alan Genel Sağlık Sigortası hükümleri gereğince sağlanacaktır.
