I. Meşrutiyet Döneminde Osmanlı Hükümet Sistemi
Ottoman Goverment Sistem During the I. Constitution Period
İmran AKTÜRK
Bu çalışmamızda, I. Meşrutiyet döneminde Osmanlı Devleti’nin hükümet sistemi incelenmektedir. Çalışmanın amacı, Türk tarihinde modern anlamda demokratik bir hükümet sisteminin başlangıcı olan I. Meşrutiyet dönemindeki hükümet sistemini tespit edebilmektir. Buna göre, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hükümet sistemi bugüne kadar birçok değişikliğe uğramıştır. Bu değişikliklerin başlangıcı ise Osmanlı Devleti’nde batılılaşma sürecine dayanmaktadır. Klasik dönemde mutlak monarşiyle yönetilen Osmanlı Devleti, I. Meşrutiyet’le birlikte meşruti monarşiye adım atmış ve böylece günümüzün demokratik yapısının zeminini oluşturmuştur. Monarşinin uygulandığı dönemde, padişahın yetkileri diğer monarşik krallıklardaki gibi sınırsız ve keyfi iktidara dayanmamış, padişaha İslam hukukuyla sınırlı bir yasama, yürütme ve yargı yetkisi verilmiştir. Gerileme ve Tanzimat dönemlerinde ise bu yönetim tarzına karşı isyan, muhalefet ve yenilikçi hareketler baş göstermiştir. Böylece, 1808 tarihli “Sened-i İttifak”, 1839 tarihli “Tanzimat Fermanı” ve 1856 tarihli “Islahat Fermanı”yla birlikte padişahın yetkileri azaltılmıştır. Son olarak 1876 tarihinde Kanun-i Esasi ilan edilmiştir. Bu yasayla, yasama ve yürütme fonksiyonları bakımından padişahın yetkileri anlamlı bir şekilde sınırlandırılmış olmasa da yargı fonksiyonu padişahın egemenliğinden çıkmış, bağımsız mahkemelere verilmiştir. Diğer yandan Osmanlı tebaasına birçok hak ve hürriyetler tanınmıştır. Özetle, meşruti monarşi tam anlamıyla kurulamamış olsa da artık mutlak monarşiden çıkılmıştır.
In this paper, I investigate the government system of the Ottoman Empire during the I. Constitutional period. The goal of this research is to understand the government regime of the I. Constitutional period which is considered to be a beginning milestone for modern democratic Turkish government system. The government regime of the Republic of Turkey went through number of changes to today. The starting point of these regime changes lies back to the Ottoman Empire’s westernization period. The Ottoman Empire was ruled by absolute monarchy during classic period which was followed by constitutional monarchy regime which created a foundation for today’s Turkish democratic government system. During the monarchy regime, the Ottoman sultan did not have unlimited and discretionary power as it was for the monarch kings during the time. The sultan’s legislative, governance, and judiciary role was limited according to the Islamic law. This had led to uprisings, political opposition, and progressive political movements during periods of recession and Tanzimat a distinct period of reorganization and reforms. The Sultan’s authority had then reduced with the approval of Sened-i Ittifak-Alliance Agreement in 1808, Tanzimat Fermanı (Warrant of Reorganization) in 1839, and Islahat Fermanı (Warrant of Imprivements) in 1856. Finally, Kanun-i Esasi was declared in 1876 which led to significant reduction in Sultan’s authority regarding his judiciary role though his legislative and governance authority was not significantly influenced. By the declaration of Kanun-i Esasi, the Sultan faced an absolute loss of his judiciary authority which was then undertaken by independent courts. Moreover, the Ottoman citizens were given further rights and liberty. As a result, though constitutional monarchy was not completely established yet, absolute monarchy was completely demolished for good.
GİRİŞ
Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirleriyle ilişkileri, hükümet şekilleri tasnifinin dayanağını oluşturmaktadır. Bu ilişkinin niteliğine göre yasama ve yürütme kuvvetleri aynı elde toplanıyorsa kuvvetler birliği sistemi; farklı ellerde toplanıyorsa kuvvetler ayrılığı sistemi vardır. Ve bu sistemler monarşi, başkanlık sistemi, parlamenter sistem, meclis hükümeti sistemi gibi farklı temel sınıflara ayrılmıştır. Sayılan bu sistemlerin yapılarında ufak değişiklikler yapılarak da her sistem kendi içerisinde çeşitlilik kazanmıştır.
Son dönemde Türkiye’nin gündeminde, mevcut hükümet sisteminin değiştirilerek başkanlık sisteminin kurulması vardır. Yeni bir sistem arayışının birçok nedeni olmakla birlikte en temel neden şüphesiz ülkenin daha iyi bir şekilde yönetilmesi isteğidir. Dünya düzeni değiştikçe yönetilen halkın beklentileri ve ihtiyaçları farklılaşmakta, bunun için de siyasal ve sosyal yapıya uygun bir hükümet sistemi arayışı her dönemde karşımıza çıkmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hükümet sistemi de bugüne kadar birçok değişikliğe uğramıştır. Bu değişikliklerin başlangıcı ise Osmanlı Devleti’nde batılılaşma sürecine dayanmaktadır. Klasik dönemde mutlak monarşiyle yönetilen Osmanlı Devleti, I. Meşrutiyet’le birlikte meşruti monarşiye adım atmış ve böylece günümüzün demokratik yapısının zeminini oluşturmaya başlamıştır.
Bu çalışmamızda Türk tarihinde modern anlamda demokratik bir hükümet sisteminin başlangıcı olan I. Meşrutiyet dönemindeki hükümet sistemini inceleyeceğiz. Meşrutiyet dönemine başlamadan önce klasik dönemdeki hükümet sistemi ve bu sistemin değişmesine neden olan faktörler, inceleme konusu olan döneme ışık tutacağından bu konulara kısaca değinmekte fayda görülmektedir.
