Türk Vergi Hukukunda
 İçtihatların Bağlayıcılığı ve 
hukuk Kaynağı Olarak Değerlendirilmesi

Mehmet YÜCE


Yargısal içtihat, kanunun yorumlanmasını veya hukuki boşluklar durumunda kural koyulmasını gerektiren emsal nitelikte prensiplerdir. Benimsenen hukuk sistemiyle içtihadın kaynak değeri ve bağlayıcılığı açısından önemli bir ilişki bulunmaktadır. Common Law hukuk sistemi, içtihatların bağlayıcılığını kabul eden bir sistem iken Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’nde içtihatlar bağlayıcı olmamakla birlikte bazı yargısal kararlara hukuki bağlayıcılık verilebilmektedir ve uygulamada üst mahkeme kararları sıklıkla izlenmektedir. Türkiye Kıta Avrupası Hukukunu benimsemekte ve Anayasa Mahkemesi Kararları ve Danıştay/Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları haricinde yargı kararları bağlayıcı olarak kabul edilmemektedir. Taşıdığı özellik nedeniyle gerek Common Law ve gerek Kıta Avrupası Hukuk sisteminde vergi hukuku ayrıntılı yasal düzenlemeler ile oluşturulmuştur. Bu nedenle vergi hukukunda içtihat yaratımında kanunlar esas kuralları çizmekte ve yargıyı yönlendirmektedir. İçtihadı gerektiren nedenler değişen ve kazuistik yasal kurallar nedeniyle yorum ve vergilemenin özüne dokunmayan usule yönelik boşlukların doldurulması olarak nitelendirilebilir. Karşılaştırmalı vergi hukuku açısından Common Law Hukuk sistemine tabi olan ülkelerin amaçsal bir muhakeme yaptıkları görülürken; Kıta Avrupası Hukuk sistemi ülkelerinde yorumda lafzi yöntem öncelik kazanmaktadır. Dolayısıyla benimsenen hukuk sistemi içtihadın niteliğini de ortaya koymaktadır. Ancak gerek Türkiye’de gerekse bazı Kıta Avrupası ülkelerinde yüksek mahkemeler tarafından usule yönelik boşluklar durumunda veya kanun hükümlerinin kötüye kullanılması engellemek üzere içtihat hukuku ile önemli prensipler kazandırılmaktadır.

İçtihat Hukuku, Hukukun Kaynakları, Common Law, Bağlayıcılık, Vergi Hukuku.

Judicial case is a precedent principle, requiring interpretation of the law or endorsement rules in the case of legal loopholes. There is an important relationship adopted by the legal system and source value of jurisprudence, stare decisis. While Common Law legal system adopts bound of case law, case law not binding in Continental Law but given some judicial decisions legally binding and decisions of the Superior Courts are frequently observed in practice. Turkey adopts Continental Law and judicial decisions are not considered binding. except Supreme Court and Landmark Decisions. Both the Common Law and Continental Law system, tax law have been created detailed legal regulations because of its particularities. Therefore, in the case of the creation of tax law, legislations draw essential rules and direct judgment. Judicial interpretation, due to the changing and kazuis legal rules, and procedural gaps to be filled that does not touch the essence of taxation are considered requiring reasons case law. In terms of comparative tax law common law legal systems of the countries do a teleological reasoning, while legal systems in the countries of continental Europe are gaining priority in the literal method. Therefore, adopted the legal system reveals the nature jurisprudence. However, in Turkey and some continental European countries are endowed important principles with case law by the high court to the case of procedural gaps or to prevent the abuse of law.

Case Law, Sources of Law, Common Law, Binding, Tax Law.

GİRİŞ

Türk vergi hukukunda içtihatların bağlayıcılığı ve önemi Common Law ve Kıta Avrupası hukuk sistemlerinde farklı değerde ve vurgudadır. Bu nedenle yargısal içtihatların hukuk sistemindeki önemi ve bağlayıcılık değeri; vergi hukukunda içtihatlarla prensip oluşturma nedeniyle içtihat hukukunu etkilemektedir. Yorumda, özellikle ekonomik yaklaşıma yönelik hususlarda, benimsenen hukuk sistemi ve kanun hükümleri içtihatların önemini artırmakta veya azaltmaktadır. Kazuistik düzene sahip vergi hukukunda her iki sistemde de kanunların yorum yönteminde kullanılan argümanların değeri değişmektedir. Usule yönelik düzenlemeler konusunda ise hukuki boşluklar durumunda yüksek yargı organlarının yaklaşımı önem kazanmaktadır.

Türkiye’de vergi hukukunda içtihatların bağlayıcılığı ve kaynak değeri hakkında doğrudan yapılmış çok sayıda çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle çalışmada içtihatların kaynak niteliği konusu ele alınmıştır. Çalışmanın ilk bölümde içtihat kavramının hukuki tanımları irdelenmekte ve hukuk sistemlerine göre bağlayıcılık kavramı değerlendirilmektedir. İdare hukuku ve bazı hukuk dallarında içtihatların hukuki veya dolaylı norm değeri incelenmektedir. Ardından vergi hukuku alanında Common Law ve Kıta Avrupası Hukuk Sistemi ekseninde karşılaştırmalı olarak içtihadı gerektiren nedenler değerlendirilmektedir. Bu noktada Danıştay kararları ile Türk vergi hukukunda içtihadın niteliği hakkında sistematik açıklamalar yapılmaktadır. Son olarak Türkiye’de yüksek mahkeme kararları ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının bağlayıcılık değeri ve bu kararların yargı, yasama, idare üzerindeki dolaylı etkileri değerlendirilmektedir.

I. YARGISAL İÇTİHATIN TANIMI VE ÖNEMİ

İçtihadın bağlayıcılığı ve hukuk kaynağı olarak değerinin incelenebilmesi için yargısal içtihadın kavramsal ve hukuki tanımları önem arz etmektedir. İçtihadın tanımı hususunda Türk hukuk kaynakları incelendiğinde; sözcük olarak içtihat, zor ve külfetli bir iş vücuda getirmek için bütün kudret ve gayretini sarfetmek suretiyle çalışmak olarak tanımlanmaktadır¹. İçtihat kazai karar anlamında Fransızca “jurisprudence” kelimesinin karşılığı olup, özü Latince’den gelmektedir². Türk hukuk doktrininde içtihat kavramının farklı tanımları yapılmış olmakla birlikte “emsal karar olma” yönü üzerinde birleşildiği görülmektedir. Velidedeoğlu içtihatları; mahkemelerce verilen kararlar içinde bir meselenin hal tarzında benimsenen prensipler olarak tanımlamaktadır³. Zevkliler, içtihatları benzer olaylarda mahkemeler tarafından verilmiş aynı mahiyetteki kararlardan çıkan ilkeler⁴; Dönmezer ve Erman, mahkemelerce verilen kararlardan doğan objektif hukuk⁵ olarak nitelendirmektedir. Güriz, içtihatları kavram olarak bir hukuk kuralının belli bir olaya uygulanması suretiyle hukuki bir sonuç çıkarılması; hukuki deyim olarak bir meselenin çözümü hakkınca mahkemelerce verilen kararlar olarak tanımlamaktadır⁶. Gözler, içtihatları örnek alınan mahkeme kararı olarak nitelendirmektedir⁷. Yüce; içtihadı, yüksek mahkemelerin maddi bir olayı veya hukuk kuralını nasıl yorumladıklarını ortaya koyan, süreklilik arz eden ve emsal oluşturabilecek karar olarak tanımlamaktadır. Yargılama hukukunda genel anlamda mahkeme kararlarına içtihat denilmektedir⁸. Ancak içtihatların emsal niteliğinde olması; yargısal kararlar ile yargısal içtihatları birbirinden ayıran en önemli özelliktir. Bu nedenle içtihat bir yargı kararı içinde yer alır iken ve her yargı kararı içtihat niteliğinde olmayabilmektedir. Dolayısıyla yargı kararı kavramı, içtihattan daha kapsamlıdır⁹.