"Umut Hakkı" Kapsamında Güncel Gelişmeler

Current Developments Within the Context of "The Right to Hope"

Pınar DİKMEN

Ceza hukukunda ölüm cezasının kademeli olarak yürürlükten kaldırılması ile birlikte ömür boyu hapis cezası insan hakları hukukunun önemli meselelerinden biri haline gelmiştir. Nitekim tahliye edilebilme imkânına sahip olmadan ömür boyu hapiste tutulmak İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 3. maddesine aykırılık teşkil edebilir. Bu nedenle, Sözleşme’nin gerekleri ile uyumluluk için Sözleşmeci Devletlere düşen sorumluluğun belirlenmesi önemlidir. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin, Vinter ve Diğerleri - Birleşik Krallık kararında da vurguladığı gibi, ömür boyu hapis cezası alan hükümlülerin tahliye olabilmeyi umut etme hakkı bulunmaktadır. İHAM tarafından söz konusu kararda açığa kavuşturulduğu üzere, taraf devletler iç hukuk uyarınca ömür boyu hapis cezasının gözden geçirilmesini sağlayacak gerçek bir imkân sunmalıdırlar. Azaltılamaz nitelikteki ömür boyu hapis cezası İHAS’ın 3. maddesi açısından bir ihtilaf doğurabilir. Vinter kararında kabul edilen bakış açısı Mahkeme’nin diğer kararlarına yansımakla birlikte, daha sonradan karara bağlanan Hutchinson - Birleşik Krallık kararında eleştirmeye değer bazı noktalar bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı ise bu kararları analiz etmektir.

Hükümlüler, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi, Ömür Boyu Hapis Cezası, Tahliye Edilebilme İmkânı, Umut Hakkı.

With the gradual abolishment of the death penalty in criminal law, life imprisonment has become one of the significant issues in human rights law. Thus, life imprisonment without the possibility of release might be contrary to Article 3 of the European Convention on Human Rights. For this reason, to comply with the requirements of the Convention, it is important to determine the obligations of the Contracting States. As stated in Vinter and Others v. United Kingdom decision of the European Court of Human Rights, prisoners sentenced to life imprisonment had a right to hope to be released. Based on this decision, ECtHR clarified that under domestic law, states had to ensure a real opportunity for the review of a life sentence. An irreducible life sentence may raise an issue under article 3. While the Vinter decisions reflected the other decisions of the Court, the later decision namely Hutchinson v. United Kingdom, has some points to criticise. The main object of this study is to analyse these judgements.

European Court of Human Rights, Life Imprisonment, Possibility of Release, Prisoners, Right to Hope.

GİRİŞ

Ömür boyu hapis cezasının ceza adaleti ve temel hak ve özgürlüklerle olan ilişkisi, üzerinde önemli tartışmaların yürütüldüğü bir konudur. Tartışmalar, böylesi bir cezaya çarptırılan bir bireyin belli koşullar gerçekleştiğinde tahliye edilebilmesini umut etme hakkına sahip olup olmadığını da kapsamaktadır. Bunların sonucunda, umut hakkı başka bir ifade ile hükümlünün salıverilmeyi umut etme hakkı¹’nın çerçevesinin çizilmesi oldukça önemli hale gelmektedir.

Belirtmek gerekir ki, toplum nezdinde tepki çeken ağır bir suç işlendiği durumlarda, ölüm cezasının yeniden yürürlüğe konulması ve mevcut cezaların işlevsizliği gibi argümanların gündeme gelmesi², ömür boyu hapis cezası ile ilgili hukuki bir tartışma yaratılmasını engellememelidir. Çünkü her iki yaptırım türüne ilişkin sürdürülen tartışmaların temelinde insan onuru kavramı yer almaktadır. Ek olarak, ömür boyu hapis cezasının temel hak ve özgürlüklerle olan ilişkisinin anlaşılabilmesi, ölüm cezasının üzerine yürütülen tartışmaları ortaya koymakla mümkün olabilir.

Bu sebeple çalışmada öncelikle her iki yaptırıma ilişkin güncel gelişmelere kısaca değinilecek ve ardından İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi³’nin umut hakkına ilişkin oldukça önemli tespitlerinin yer aldığı iki karar olan Vinter ve Diğerleri - Birleşik Krallık⁴ ve Hutchinson – Birleşik Krallık⁵ kararları analiz edilecektir. Böylece, temel hak ve özgürlüklerin gelişiminde önemli bir role sahip olan İHAM’ın, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi⁶ bağlamında taraf devletlere yüklediği sorumluluk belirlenmeye çalışılacaktır.