Kaynak Hakkı

The Right of Spring

Hülya ATLAN KAZAN

Başkasının arazisinde bulunan kaynaktan yararlanma olanağı sağlayan kaynak hakkı, sosyal ve ekonomik yönden önem arz eden bir irtifak hakkıdır. Kaynak, bulunduğu taşınmazın bütünleyici parçası olup, kaynakların mülkiyeti, taşınmazın mülkiyeti ile birlikte kazanılır. Kural bu olmakla birlikte, kaynağın iktisadi bakımdan değerlendirilmesinin hem kaynak malikinin hem de hak sahibinin lehine olduğunu göz önünde bulunduran kanun koyucu, kaynak üzerinde kurulacak irtifak hakkı ile hak sahibine, kaynak suyuna malik olma hakkını tanımıştır. Böylece, kaynağı işletebilmek için yeterli sermayesi olmayan malik, arazinin mülkiyeti kendisinde kalmakla beraber, başkası lehine kaynaktan yararlanmaya ilişkin bir irtifak hakkı tesis ederek, önemli bir gelir elde etme olanağına sahip olur. Bunun karşılığında hak sahibi; taşınmazı, işletmesi veya diğer bir ihtiyacını karşılamak için gerekli olan kaynak suyunu elde etme imkânına sahip olur. Bu amaçla kurulacak olan kaynak hakkı kapsamında, kaynak suyunun ne şekilde alınacağının, bunun için gerekli olan tesisatın malikinin kim olduğunun, tesisata malik olan kişinin sorumluluğunun kapsamının belirlenmesi, kaynak hakkının kullanılması bakımından önem arz eden hususlardır.

Taşınmaz Mal, Tapu Sicili, İrtifak Hakkı, Kaynak Hakkı.

The right of spring, which gives a right to benefit from a spring in someone else’s land, is a socially and economically important kind of servitude. A spring is an integral part of a real property from which it originates and ownership of the spring is acquired with the acquisition of the ownership of the real property. Although this is the rule, the legislator also enables the owner of servitude who is not the owner of the real property from which the spring originates to own the water spring, considering the fact that the evaluation of the spring is economically beneficial to both the owner of the spring and the owner of the servitude. Thus the owner of the real property, who has not got sufficient capital to operate the spring, finds a chance to obtain more income by constituting servitude for the spring in favor of another person while the ownership of the property remains with him. In exchange, the owner of the servitude gets the right to own the water spring to use it for his own real property, business or his other necessities. The determination of the way to supply the water spring, the owner of the installment which is necessary to supply the water, the scope of the responsibility of a person who owns the installment are significant issues within the context of the right of the spring.

Real Property, Land Registry, Servitude, The Right of Spring.

GİRİŞ

Kaynak üzerinde irtifak hakkının kurulma koşulları ile kapsamının belirlenmesinden önce, kaynak suyunun özel hukuk hükümlerine tabi olup olmadığına bir açıklık getirilmelidir. Özel su/genel su ayrımı, özel su niteliğindeki bazı suların özel düzenlemelere tabi olması; hangi suların Türk Medeni Kanunu’nun (TMK’nın) kaynak hakkı kapsamında yer aldığının tespitini güçleştirdiğinden, bu konuda birtakım ayrımların yapılmasını gerektirir. Bunun yanı sıra, kaynak irtifakı, biri geniş diğeri dar anlamda kaynak hakkı olmak üzere ikiye ayrılır. Dar ve teknik anlamıyla kaynak hakkı, TMK’nın 837. maddesinde düzenlenmiş olup, hak sahibine, başkasının arazisinde bulunan kaynaktan su alma ve suyu akıtma yetkilerini tanır. Malikin, kaynağından içme veya kullanma suyu alınmasına, başkalarının hayvanlarının ihtiyacı olan suyun sağlanmasına katlanmak gibi yükümlülükler altına girmesine ilişkin olarak kurulacak kişisel veya eşyaya bağlı irtifak hakları ise, teknik anlamda kaynak hakkı sayılmaz.

Kaynak hakkının ne şekilde kazanılacağı, kanunda özel olarak düzenlenmiş değildir. Hakkın kurulmasının tabi olduğu hükümlerin belirlenmesi bu anlamda önem taşımaktadır. Çalışmamızda ilk olarak, kaynak ve kaynak hakkı kavramı, kaynak hakkının kazanılması, bu hakkın içeriği ve tabi olduğu hükümler üzerinde durulacaktır. Daha sonra, kaynak hakkının tapu kütüğüne taşınmaz olarak kaydedilmesinin koşulları ile hüküm ve sonuçları, kaynak hakkının sona erme nedenleri ile sonuçları inceleme konusu yapılacaktır.

I. KAYNAK VE KAYNAK HAKKI KAVRAMLARI

Su biliminin konusu olarak kaynak, yeraltı suyunun üst düzeyinin, yer yüzeyini kestiği yer olarak tanımlanmıştır¹. Bundan başka kaynak, yeraltı suyunun, toprak yüzeyine çıkması olarak da tarif edilmiştir². Bu tanımlar, doğa bilimlerin konusu bakımından kaynak kavramını açıklama hususunda yeterli olmakla birlikte, hukuki anlamda kaynak kavramı, daha farklı bir içeriğe sahiptir³.