Adalete Erişime Harç Engeli

Bilal ÇALIŞKAN

ÖZET:

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’nin 6. maddesinde güvenceye alınan adil yargılanma hakkının önemli bir unsuru olan yargıya erişim hakkının tam olarak sağlanabilmesi için, 492 Sayılı Harçlar Kanunu’nun 28 (a) maddesi çerçevesinde ödenmesi gerekli harç ödenmedikçe kararın, davayı kazanan ilgiliye verilemeyeceği hükmünün, ilgilinin maddi imkânı yeterli olmadığında, daha yumuşak uygulanması ya da bu konuda, durumlarını belge ile ispatlayanlardan ve yoksulluk belgesi temin edenlerden karar harcı alınmayacağına dair mevzuat değişikliğine gidilmesi uygun olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Adil Yargılama Hakkı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Yargılama Gideri, Yargı Harçları.

Giriş

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’nin 6. maddesindeki “adil yargılanma hakkı”, hak aramanın usuli güvencelerini teminat altına alırken, “adalete erişim hakkı” olarak, hak arama özgürlüğünü de korumaya almaktadır. Mahkemeye ulaşma hakkı (right to access to a court),” yargı makamlarına başvuruyu da içerir ve hak arama hürriyeti bakımından etkin bir yoldur; ayrıca, adil yargılanma kavramının Sözleşmenin başlangıcında yer alan hukukun üstünlüğü prensibi ve hukukun genel prensiplerinden yola çıkılarak, maddede tanınan adil yargılanma hakkına bitişik bir hak olarak, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından saptanan ilkelerdendir.

AİHM, Airey v. İrlanda kararında (9 Ekim 1979), üye devletlerin mahkemelere etkili erişim hakkını garanti etmesi gerektiğini belirtmiştir. Mahkeme önünde hak arama yolunun fiilen ya da hukuken geçici de olsa kapatılması ya da kullanımını imkânsız kılacak şartlara bağlanıp sınırlandırılması, 6. maddenin ihlali anlamına gelir. Devlet bunun için, sadece mahkeme önünde hak arama hakkını yasal olarak kâğıt üzerinde tanımakla kalmayacak, mahkeme yolunu haksızca tıkayan gereksiz engelleri kaldıracaktır.¹