Türkiye’de Doğanın ve 
endemizmin Korunması Kapsamında
 Yabancıların Bitki Toplama Ve
 Herbaryum Hakkı

Plant Gathering and Herbarium Right of Foreigners within the Context of the Protection of Nature and Endemism in Turkey

F. Elif ÇELİK

Türkiye coğrafyası, çeşitlilik ve işlenebilirlilik yönünden florası geniş ve değerli bir ülke konumunda olup çevreye, tür devamlılığına, tabiat mirasına önem veren herkesin ilgisini çekmekte, bilimsel çalışmalara ev sahipliği yapmaktadır. Bitki çeşitliliği bakımından kıskanılacak seviyede zengin olmamıza karşın bu yapıyı koruyucu önlemler yeterince alınamamakta, bitkilerin takibi yapılamamaktadır. Basın yayın organları aracılığı ile haberdar olduğumuz kaçak bitki toplama eylemlerinin önüne geçilemediği görülmektedir. Bitki toplama ve herbaryum hakkının yabancılara ne ölçüde tanınacağı meselesi, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin doğal çevrenin korunması ve biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi kapsamında gözettiği ulusal menfaatler ve kamu yararı kavramının konu yönünden arz ettiği önem derecesinin tespit edilmesine bağlı olarak değerlendirilmektedir.

Doğanın Korunması, Endemizm, Bitki Çeşitliliği, Bitki Toplama Hakkı, Herbaryum Hakkı.

The geography of Turkey, being located as a country with a wide and valuable flora in terms of diversity and malleability; attracts attention of everybody who values environment, continuity of species, nature heritage, and hosts scientific study. Although we are rich at an enviable level in terms of plant diversity, precautions protecting this structure cannot be taken adequately and the follow up of the plants cannot be done. It is seen that the act of illicit plant gathering, which are informed by the media, cannot be precluded. The issue of giving the right of gathering plants and herbarium to the foreigners in what measure is evaluated depending on the identification of the importance level of the notion of general welfare in terms of the subject and the national interests that the Republic of Turkey respects within the context of the protection of the natural environment and the sustainment of biological diversity.

Protection of Nature, Endemism, Plant Diversity, Right of Plant Gathering, Right of Herbarium.

GİRİŞ

İnsanlığın varoluş hikayesinin başladığı günden günümüze doğaya aidiyet duygusu, doğadan faydalanma ve onu kullanma faaliyetleri incelendiğinde nüfusun kontrolsüz artışının, kaynakların bilinçsiz tüketilmesinin, tarım teknolojilerinin anlık menfaat getirilerine odaklı kullanımının yeryüzü misafirliğimizin ömrünü kısalttığı, bitki örtüsünün yapısını değiştirdiği, insan müdahalesi görmeyen alanların sayısını azalttığı; endüstriyel ve teknolojik gelişme hızı ile doğal bitki ve hayvan türlerinin yok olma hızının birbirine ters orantıda ilerlediği görülmektedir.

Mevcut tablo tüm dünyada doğa tahribatının engellenmesi ve durdurulması gerekliliğinin daha çok konuşulmasına, bu yöndeki ulusal ve uluslararası çalışma ve işbirliğinin başlatılmasına, bilinçli politikalar üretilmesi hususundaki teşviklerin artırılmasına yol açmış; doğa düşkünlüğü, doğayı koruma hareketi yalnızca bir hayal ya da aktivist akım olarak nitelendirilmenin uzağında bunun yüzyılın dünya gerçeği olarak tanımlanması ve kabul edilmesini sağlamıştır.

Özellikle son yıllarda sıkça kullanılmaya başlanan “bitki çeşitliliği” kavramı, tarım, endüstri, tıp ve biyoteknoloji alanlarında kaynak konumunda bulunduğundan gelecek nesillerin varlık teminatı olarak değerlendirilmektedir.¹ Dünya nüfusunun %90’ının on beş farklı bitki türü ile beslendiği göz önünde bulundurulacak olursa bitki çeşitliliği kavramının, başta gıda olmak üzere temel ihtiyaçların karşılanması hususundaki önemi daha iyi anlaşılacaktır. Dolayısıyla beslenme alanında doğal kaynakların temeli ve devamlılığı, bitki çeşitliliği kavramı ile doğrudan ilişkilidir. Gıda ve beslenmenin yanı sıra bitki çeşitliliği, tıp alanında da önemli yer tutmaktadır. Bilhassa yabani türler, hastalıkların tedavi yöntemlerine ilişkin bilimsel çalışmalarda hammadde olarak kullanılmakta, dünya nüfusunun yaklaşık %80’i ilaçların ilk kaynağı olarak bitkilerden faydalanmaktadır. Yine eczanelerde bulunan ilaçların %30’una yakın bir kısmı bitkilerden geliştirilmiştir.² Bitki çeşitliliği, ilerleyen dönemlerde tarımsal amaçlı biyo-teknoloji uygulamalarında da önem kazanacaktır çünkü tarımsal üretimin artırılabilmesi için çeşitli hastalık ve zararlılara dayanıklı, adaptasyonu geniş türlerin yetiştirilmesi gerekecek ve bu yönde kalıtsal bilgilerin kullanılmasına ihtiyaç duyulacaktır.³