Özel Yaşamın Korunması Hakkı Bağlamında Pozitif ve Negatif Özgürlük
Seyfullah TOSUN
Bu çalışma ile hakkın negatif ve pozitif sınıflandırılmasını ve bu sınıflandırmayı oluşturan ve bunu temellendiren negatif özgürlük ile pozitif özgürlük anlayışları incelenecektir. Pozitif ve negatif özgürlük anlayışlarının günümüzde değişen yorumlamasını ve aynı zamanda bu değişimin insan hak ve özgürlüklerinde getirdiği yenilikler ele alınacaktır. Bu çalışma, insan haklarının bütünselliğini ve bu bağlamda negatif ve pozitif hak ayrımının artık geçerli olmadığını incelemeyi hedeflemektedir. İnsan hakları, özellikle özel yaşamın korunması hakkı üzerinde durulacak ve bu değişimin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına yansımaları incelenecektir. Bütün bu incelemeler olanın (de lege lata) analizini ve aynı zamanda olması gerekenin analizini de kısmen içerecektir.
Pozitif Özgürlük, Negatif Özgürlük, Pozitif Haklar, Negatif Haklar, Özel Yaşamın Korunması Hakkı.
This study examines the negative and positive classification of rights and the conceptions of negative and positive freedom which constitute and ground this classification. Further, the recent interpretations of positive and negative conception of freedom as well as innovations of this interpretations to human rights and freedoms will be discussed. This study aims to investigate the integrity of human rights and thus to suggest that there is no longer a need to make the distinction as negative and positive rights. The main focus of this investigation will be human rights, particularly the right to respect for private and family life and their reflection to the European Court of Human Rights’ judgment. All this examinations will include existing law (de lege lata) analysis as well as some discussion on the ideal law.
Positive Freedom, Negative Freedom, Positive Rights, Negative Rights, Right to Respect for Private and Family Life.
GİRİŞ
Geleneksel olarak haklar, negatif haklar ve pozitif haklar olarak tasnif edilmiştir.1 Bu ayrım, negatif ve pozitif özgürlük anlayışlarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Oluşturulduğu zaman göz önüne alındığında, her bir temayül aslında hak veya özgürlüğü ortadan kaldıran ya da sınırlayan iktidara karşı oluşturulmuştur. Nitekim liberal özgürlük anlayışı olarak da isimlendirebileceğimiz negatif özgürlük anlayışı, Batı siyasal yaşamında yeni iktidara gelen bir ejderha2, yani devlet karşısında bireyin hak ve özgürlüklerini koruma saiki güder. Aynı şekilde pozitif özgürlük anlayışına sahip Marksist doktrin, burjuva sınıfının proletarya sömürüsü, itaati kolaylaştıran dini ve geleneksel kavramlar, artı-emek ile oluşan artı-değer3 olgularını, sonunda proleter sınıfın kendisine (kendi insanlığına) yabancılaşması sonucunu doğurduğunu iddia eder. Burada Marksist doktrin proleter sınıfa karşı gerçekleştirilen bu baskı, kayıtlama karşısında kendi hak ve özgürlük anlayışını ortaya koymuştur. Gene kömüniteryan özgürlük anlayışı siyasal alanda etkili olan burjuvaların toplumu aşırı bireyselleştirerek, atomize ettiğini ileri sürer ve liberal özgürlük anlayışına karşı çıkar. Aslında oluşan tüm bu özgürlük anlayışlarının, doğdukları dönemlerde yönetimde etkin olan, yönetimde söz sahibi olan kesimin dayattığı özgürlük anlayışlarına tepki olarak doğmuştur.
Oluşan bu özgürlük anlayışlarının, hak ve özgürlüklere bakışı da farklı olmuştur. Nitekim negatif özgürlük anlayışı devletin sadece kaçınması, dokunmaması gereken bir hak tanımı oluşturmuştur. Buna karşılık pozitif özgürlük anlayışı ise devletin olumlu/pozitif bir edimde, müdahalede bulunması gereken bir hak tanımı oluşturmuştur. Bu çalışma çerçevesinde özgürlüğün bir üçüncü konseptinin bulunduğunu ve bunun bu iki anlayışı bütünleştiren bir yaklaşım olduğu savunulacaktır. Bu iki anlayış bütünleştirilirken de Rawls'un ve Dworkin'in düşüncelerinden yararlanılacaktır. Bu bağlamda da olması gereken hak ve özgürlük oluşturulacak bir yandan da teorinin pratiğe aksedişi incelenecektir.
I. HAKKIN NEGATİF VE POZİTİF OLARAK SINIFLANDIRILMASI
Negatif özgürlük anlayışını, Ockam, Erasmus, Hobbes, Locke, Bentham, Constant, J.S. Mill, Tocqueville, Jefferson, Burke, Paine, Isiah Berlin ve F.A. Hayek tarafından savunulmuştur.4 Negatif haklar devletin müdahale alanının dışında bulunan hakları ifade eder. Devletin burada kaçınma yani negatif edim yükümü vardır. Buna göre devlet ya da iktidarı olan herhangi bir makam negatif hak olarak sıralanan hakların kullanılmasına yahut bu haktan yararlanılmasına herhangi bir şekilde müdahale edemez, böyle bir müdahaleden kaçınma yükümlülüğünü taşır. "Genel olarak negatif özgürlük, bireyin her türlü dışsal kısıtlama ve sınırlamalara karşı özgür olması biçiminde tanımlanmaktadır."5
