İnsan Haklarının Tarihsel Gelişimi ve 
Kuşak Sınıflandırması

The Historical Development of the Human Rights and 
the Human Rights Classification

Salih ÖZKAN

İnsan hakların tanınması ve ortaya çıkması bir anda olmamıştır. Tarihsel süreçte birçok düşünürün fikirleri, devrimler, sosyal ve ekonomik olaylar hakların gelişimini yönlendirmiştir. İşte bu makale insan hakları gelişiminin kısa tarihi ile Prof. Dr. Karel Vasak’ın hakları üç kuşağa ayırdığı sınıflandırmayı incelemektedir. Son yıllarda ortaya çıkan dördüncü kuşağı incelemektedir.

İnsan Hakları, Kuşak Sınıflandırması, Dördüncü Kuşak Haklar.

The recognition and the appearance of the human rights covers very long years. In the historical process, the ideas of many philosophers, revolutions and economic events have led to the development of the rights. The current article wants to treat a short history of the development of human rights and Prof. Dr. Karel Vasak’s theory of three generation of human rights. At least will be the fourth generation of human rights identified which emerged in recent years.

Human Rights, Classification of Generations, Fourth Generation of Rights.

GİRİŞ

Bugün özgürlük ile insanı birbirinden ayrı olarak anlamlandırmak çok zordur. Özgürlük ise beraberinde hak kavramını getirmektedir. Hak ise insanın özgürlüğü için kullandığı yegâne enstrümandır. Böylece haklar vasıtasıyla özgürlük kullanılarak birey kendi gelişimini isteği doğrultusunda şekillendirir. Ancak her insanın doğuştan haklara¹ sahip olduğu kabul edilse bile bu hakların toplum ve özellikle devlet ya da üst otorite tarafından tanınması² ve ayrıca korunması gerekir.³

Hakların tanınması birden bire olmayıp aşamalarla gerçekleşmiştir. Kuşkusuz bu tarihsel süreçte birçok düşünürün fikirleri, devrimler, sosyal ve ekonomik olaylar rol oynamaktadır. Yine devlet şekilleri ve yönetim biçimleri de özellikle katılım haklarında önemli yere sahiptir. Ülkelerin gelişmişlik düzeyi de hakların ortaya çıkışı ve bu haklara ilişkin tutumların gelişmesinde önemli bir faktör olmaktadır. İşte tüm bu dinamiklerin etkisiyle haklar bir soyut bir düşünce olmanın ötesine geçerek pozitif hukuka geçiş yapmıştır. Özellikle İkinci Dünya Savaşından sonra ise bu haklar uluslararası düzeye geçiş yapmıştır.

Bu çalışmada özellikle tarihsel gelişimin temelleri üzerine kurulu insan hakları sınıflandırılmasını daha iyi anlamak için, insan haklarının düşünce olarak ilk ortaya çıkışından günümüze kadarki sürecin kısaca incelenecektir. Daha sonra ise ilk kez Prof. Dr. Karel VASAK tarafından ortaya atılan ve çalışmaya ismini veren tarihsel evrim sürecine göre yaptığı kuşak sınıflandırması incelenecektir. Son olarak ise bu sınıflandırmaya yönelik eleştiriler ve sonuç kısmı ile çalışmamızı sonlandıracağız. Çalışmamız bu şekilde üç ana bölümden oluşmaktadır.