Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Hukukî İşlemlerde Geçersizlik Olgusuna Genel Bir Bakış

A Brief Overview: Nullity of Legal Proceedings

Sinan Sami AKKURT

Hukuk kuralları, genellik, soyutluk, objektiflik ve süreklilik özelliklerinin yanı sıra zorlayıcı (cebrî) nitelik taşırlar. Gerçekten tüm kişiler, sosyal alanda, özellikle emredici hukuk kurallarına uymakla yükümlüdürler. Aksi takdirde, devletin toplum adına göstereceği tepkiyle karşı karşıya kalmaları söz konusu olur ki, hukuk kurallarının ihlâline bağlanmış olan bu sonuç, “müeyyide (yaptırım)” olarak adlandırılmaktadır.

Özel hukukta, kamu hukuku müeyyidelerinden farklı olarak, hukukî işlemler için öngörülmüş yokluk, butlan (kesin hükümsüzlük), iptal edilebilirlik, tek taraflı bağlamazlık (eksiklik) ve nisbî etkisizlik müeyyidelerine rastlanmaktadır ki tüm bu kavramlar, geçersizlik şeklinde adlandırılan bir üst kavram kapsamında incelenirler.

Çalışmada, öncelikle geçersizlik kavramı üzerinde durulacak, akabinde, geçersizlik türleri ana hatlarıyla incelenirken, yer yer aile ve miras hukukunda özellik arz eden durumlara değinilecek ve ayrıca 6098 sayılı ve 11.01.2011 tarihli Türk Borçlar Kanununun konuya ilişkin genel düzenlemeleri nazara alınarak tahlilde bulunmaya gayret gösterilecektir.

Geçersizlik, Yokluk, Butlan, İptâl Edilebilirlik, Tek taraflı bağlamazlık, Nisbî etkisizlik.

All the legal rules are general, notional, objective, consistent and also with sanctions. Indeed, every individual person is required to comply with the rules of law, especially with the mandatory ones. Otherwise she/he (or the legal person) will be sanctioned by the related rules.

In private law, contrary to public law enforcements, the sanctions which generally called “nullity” are nonexistence, absolute nullity, annulability, nonalignment and relative ineffectiveness for legal proceedings.

In this study, the concept and types of nullity will be examined in general first. Afterwards, properties of nullity in Turkish Civil Code (concerning about family and inheritence law sections) and also in Turkish Code of Obligations (11.01.2011, Nmb.6098) will be discussed.

Nonexistence, Absolute Nullity, Annulability, Nonalignment, Relative Ineffectiveness

I. GENEL ANLAMDA GEÇERSİZLİK KAVRAMI

Doktrinde genel olarak “hukukî bir sonuç meydana getirmeye yönelmiş olan1 irade açıklaması veya açıklamaları2” olarak tanımlanan hukukî işlemlerin, sağlıklı bir biçimde meydana gelmeleri ve hukukî sonuç doğurabilmeleri, kanun koyucu tarafından belirli şartları bünyelerinde barındırıyor olmalarına bağlanmıştır. Başka bir deyişle, “hukukî işlem3"lerin geçerlilikleri kanun tarafından öngörülmüş belirli unsurların bir arada mevcudiyetine bağlıdır.

Hukukî işlemlerin varlığını yahut geçerliliğini etkileyen bu unsurlar, genel olarak, “kurucu unsurlar”, “geçerlilik unsurları” ve “etkinlik unsurları” olmak üzere üç grupta toplanmakta4 ve anılan unsurların tümü, hukukî işlemlerin yöneldiği hukukî sonucun sağlıklı bir şekilde meydana gelebilmesini amaçlamaktadırlar. Bu unsurlardan birinin yahut birkaçının bulunmaması durumunda söz konusu hukukî işlem, yöneldiği hukukî sonucu doğurabilme gücünden yoksun kalacağı için, onun “geçersizliği”nden bahsedilir5.

Ancak geçersizliğin derecesi ve türü, eksik olan unsurun hangi grupta yer aldığına göre şekillenir. Zira hukukî işlemlerin geçersizliği, geçersizliğin türüne ve ağırlığına, diğer bir deyişle eksik olan unsurun (şartın) kategorisine göre derece derecedir6. Hukukî işlem ya hiç doğmamıştır yahut işlem, hukukî işlemlerin doğması (kurulması) için gereken temel (kurucu) unsur olan, “hukukî sonuca yönelmiş irade açıklaması7” unsurunun varlığına rağmen diğer bazı unsurların mevcut olmaması sebebiyle bozuk, yani “geçersiz” doğmuştur8. Bu bağlamda geçersizlik, eksik olan unsurunun kategorisine göre, bir hukukî işlemin, hiç doğmamış (kurulmamış) olmasını, baştan itibaren geçersiz doğmuş (kurulmuş) olmasını veya geçerli hale gelebilmesinin belirli şartlara tabi olmasını yahut şartları dâhilinde geçersiz kılınabilmesini ifade eden hukukî müessesedir9.