Deneme Süreli İş Sözleşmeleri

Employment Contract With Trial Period

Yeliz BOZKURT GÜMRÜKÇÜOĞLU

İş sözleşmelerinde deneme süresi kararlaştırılması, tarafların birbirlerini tanımalarına ve iş ilişkisini birlikte sürdürmek isteyip istemediklerini öngörmelerine hizmet etmektedir. İş sözleşmelerinde işçinin gerek mesleki bilgisi, yetkinliği, tecrübesi gibi objektif özellikleri ve gerek sübjektif nitelikleri onun işyerine uyumu, diğer işçilerle ve işverenle ilişkileri bakımından önem taşımaktadır. Bu sebeple, iş sözleşmesinde deneme süresi kararlaştırılması, özellikle işveren açısından önem arz etmektedir. Deneme süresi içerisinde sözleşmeden beklentisinin karşılanmayacağını anlayan taraf, deneme süresi kararlaştırılmayan bir iş sözleşmesine nazaran daha kolay bir biçimde bu ilişkiye son verebilecektir. Deneme süreli iş sözleşmesi yapılması bazı durumlarda işçinin de yararına hizmet edebilecek olmakla birlikte, çoğunlukla işveren tarafının çıkarına hizmet etmesi ve işverenlerce kötüye kullanılması olasılığı dikkate alınarak yasal bazı sınırlamalara tabi tutulmuştur.

İş sözleşmelerinde deneme süresi kararlaştırılması farklı biçimlerde ortaya çıkabilecek olmakla birlikte, bu çalışmanın konusu deneme süreli iş sözleşmeleri ile sınırlandırılmıştır.

Deneme Süresi, Deneme Süreli İş Sözleşmesi, İş Sözleşmesinde Deneme Süresi Kararlaştırılması, İş Sözleşmesinin Deneme Süresi İçinde Sona Erdirilmesi, Deneme Amaçlı İş Sözleşmesi.

Determining the trial period in employment contracts help the parties getting to know eachother and helps to predict whether they are willing or unwilling to sustain their business relationship together. In employment contracts, worker’s objective characteristics e.g. craft knowledge, competence, experience; and also his/her subjective characteristics are vital matters with regard to his/her harmony in the workplace and his/her relationship with the employer and co-workers. For this reason, determining the trial period in employment contract is an important matter especially for the employer. The party which understands that the employment contract is not going to meet his/her expectations from the contract in the trial period, will be able to terminate this relationship easily compared to a contract without a set trial period. Although an employment contract with a trial period may work very well for the benefit of the employee in some cases, due to the fact that the contract mostly works for the benefit of the employer and employers’ tendency to abuse it, some legal limitations have been made.

As well as determining the trial period in the employment contracts can emerge in various forms, the subject of this study has been limited to employment contracts with trial period.

Trial Period, Employment Contract With Trial Period, Determining the Trial Period in Employment Contract, Terminating the Employment Contract During Trial Period, Contract of Probationary Employment.

I. GİRİŞ

İş sözleşmesi niteliği gereği, işçinin kişiliğinin önem arz ettiği ve taraflar arasında kişisel ilişki kuran bir sözleşmedir. Taraflar arasında bozulmaması gereken bir güven ilişkisi söz konusudur¹. İş sözleşmesinin tarafları bu sebeple sözleşmeyle bağlanmadan önce bir deneme süresi kararlaştırmak isteyebilirler². İş sözleşmesinde deneme süresi kararlaştıran taraflar, bu süre içerisinde birbirlerini tanıma fırsatı bulacaklardır. Böylece, taraflar iş sözleşmesi yapmaktaki amaçlarının ve karşılıklı beklentilerinin karşılanıp karşılanmayacağını deneme süresi içerisinde öngörme şansına sahip olacaktır.

II. İŞ SÖZLEŞMESİNDE DENEME SÜRESİ KARARLAŞTIRILMASININ YARARLARI

İş sözleşmesi taraflar arasında kişisel ilişki kuran bir sözleşme olup, işverene nazaran işçinin kişisel özellikleri daha büyük önem arz etmektedir. Gerek iş ilişkisinin kurulması, gerek ifası ve sona ermesinde işçinin kişiliği ve kişisel nitelikleri belirleyici olabilmektedir. Bu sebeple, işveren iş sözleşmesini yaparken işçinin objektif niteliklerinin yanı sıra sübjektif niteliklerini de dikkate almaktadır. Gerçekten, işin ifasında işçinin mesleki yetenekleri, bilgisi, eğitimi, tecrübesi gibi objektif niteliklerinin yanı sıra mizacı, hareketleri, ahlaki değerleri gibi sübjektif nitelikleri de etkili olabilmektedir. İşverenin iş sözleşmesi yapmaktaki amacı, iş görme borcunun ifa edilmesinin sağlanmasıdır. İş görme borcunun işverence amaçlanan biçimde yerine getirilebilmesi de işçinin nitelikleri ile doğrudan bağlantılıdır. Kararlaştırılan deneme süresi içerisinde işveren, işçinin mesleki bilgisi, işe ilişkin yeteneği, çalışma biçimi, iş deneyimi gibi objektif nitelikleri ile iş ilişkisine etki edebilecek kişisel özellikleri ve işyerine uyumu hakkında bilgi sahibi olabilecektir³. İşveren işçide aradığı özelliklerin bulunmaması durumunda, deneme süresi kararlaştırılmamış iş sözleşmesine nazaran deneme süreli iş sözleşmesine daha kolay bir biçimde son verebilecektir. Yahut iş ilişkisini sonlandırmak yerine, işçinin başlangıçta önerilen işten başka bir pozisyonda çalıştırılmasını da önerme şansına sahip olabilecektir. İşverenin haklı menfaati sebebiyle, iş sözleşmesinde deneme süresi kararlaştırılması olanağı birçok hukuk sisteminde olduğu gibi, hukukumuzda da kabul edilmiştir. Buna karşılık, işçinin de menfaati gözetilerek iş sözleşmesinde deneme süresi kararlaştırılması çeşitli sınırlamalara tabi tutulmuştur. Şunu da ekleyelim ki, deneme süreli iş sözleşmesi işverenlerin geçici bir süre için ortaya çıkan işçi ihtiyacını gidermek amacıyla kötüye kullanabilecekleri bir imkândır⁴. Belirli süreli iş sözleşmesi için gerekli objektif koşulların bulunmaması sebebiyle işverenler deneme süreli iş sözleşmesi yapma yoluna gidebilirler. Yahut vasıfsız işçilerle belirsiz süreli iş sözleşmesi yapmak yerine, sürekli deneme süreli iş sözleşmeleri yapılarak, işçilerin değiştirilmesi ve daha ucuz işgücü temini yoluna gidilebilir. Bu sebeple, işverenlerce deneme süreli iş sözleşmesi yapma imkânının kötüye kullanılmasını engellemek amacıyla çeşitli sınırlamalar getirilmesi gerekmektedir. Deneme süreli iş sözleşmesinin süresinin yasa ile sınırlandırılması ve aynı işverenle deneme süreli iş sözleşmesi yapılmasının önüne geçilmesi bu açıdan alınması gereken tedbirlerdendir.

İş sözleşmesinde deneme süresi kararlaştırılması daha çok işveren tarafının çıkarına hizmet etmekle birlikte, işçinin çalışma koşulları ve işin kendisine uygun olup olmadığı konusunda deneme süresi içerisinde kanaat sahibi olması işçi bakımından da yararlıdır. Çünkü iş sözleşmesinde diğer iş görme sözleşmelerinden farklı bir bağımlılık ilişkisi söz konusu olup, işveren işçinin kişiliği üzerinde hak ve yetki sahibidir⁵. Özellikle de, işçinin başka bir iş bulma ihtimalinin yüksek olması veya farklı iş teklifleri arasında tercih yapacak olması gibi hallerde iş ilişkisinden daha kolay kurtulabilecek olmak işçinin de menfaatine olacaktır⁶. Bununla birlikte belirtmek gerekir ki, işçinin geçimini sağlayabilmek için iş bulmak zorunda olması, çoğu zaman işsizlikten kurtulabilmek için seçici olma şansının bulunmaması, özellikle vasıfsız işçiler bakımından iş bulmanın zorluğu gibi faktörleri de göz ardı etmemek gerekir. Bunun gibi faktörler dikkate alındığında, işçinin genellikle deneme süreli iş sözleşmesi yerine, süresiz ve deneme süresi kararlaştırılmamış bir iş sözleşmesi ile çalışmak isteyeceği kabul edilir⁷.