Mülteci ve Sığınmacıların Türkiye’de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Hakları

Yusuf ÇALIŞKAN

GİRİŞ

Mülteci ve sığınmacılar, fiili vatansız durumda olan ve vatandaşı oldukları ülkelerden dini, siyasi, vb. sebeplerden dolayı ayrılmak zorunda bırakılan kişilerdir¹. Son yıllarda ekonomik, sosyal ve siyasi sebeplerden dolayı, mülteciler ve sığınmacıların sayısında artış gözlemlenmektedir. Ülkemizde, mülteci ve sığınmacıların koruma talep ettikleri önemli bir devlet konumundadır. Bu çalışmamızda, mülteci ve sığınmacı olarak yetkili makamlarca kabul edilen kişilerin, kabul edildikleri devlete entegrasyonu açısından önem arz eden çalışma hakları ve bununla paralel sosyal güvenlik hakları üzerinde durulacaktır. Mülteci ve sığınmacıların Türkiye’de çalışma ve sosyal güvenlik hakları uluslararası düzenlemeler ve iç hukuktaki düzenlemeler ayrımı çerçevesinde incelenecektir. Özellikle Türk hukukunda son zamanlarda konu ile ilgili yapılan değişiklikler ve yapılması gerekli olan yeni düzenlemeler incelenecektir.

Türk hukukunda mülteci ve sığınmacıların sığınma başvurusu yapıldıktan sonra sahip olması gereken maddi hak ve özgürlüklerin neler olduğunu belirten açık bir temel düzenleme bulunmamaktadır². Ancak, Anayasanın çeşitli maddeleri incelendiğinde, kural olarak temel hak ve özgürler açısından yabancı ile vatandaş arasında kanun önünde eşitlik ilkesinin kabul edildiği görülmektedir. Gerçekten, Anayasa’nın 10. maddesi, ‘herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.” hükmü ile kanun önünde eşitlik ilkesini düzenlemektedir.

Anayasanın 16 ve 90. maddeleri, Türk Yabancılar Hukukunun en temel düzenlemeleridir. Dolayısıyla, bu iki maddenin iyi bir şekilde anlaşılması, yorumlanması ve uygulanması, mülteci ve sığınmacı statüsünde bulunan kişilerin çalışma ve sosyal güvenlik hakları konusunun da anlaşılmasına ve uygulamada var olan sorunların çözümlenmesine faydalı olacaktır. Anayasa’nın 16. maddesi, yabancıların temel ve hak özgürlüklerine uluslararası hukuka uygun olarak kanunla bir sınırlama getirilebileceğini düzenlemektedir. Bu maddenin mefhumu muhalifinden, eğer mülteci ve sığınmacılar açısından herhangi bir sınırlama getirilmemişse, bu kişilerin, çalışma ve sosyal güvenlik hakları açısından vatandaş ile eşit konumda oldukları anlaşılmaktadır. Anayasa’nın 90. maddesi ise, usulüne uygun şekilde yürürlüğe konmuş olan uluslararası anlaşmaların kanun hükmünde olduğunu, bu anlaşmalar ile kanunların aynı konuyu düzenleyen hükümleri arasında çelişki bulunur ise, uluslararası anlaşma hükümlerinin öncelikle uygulanması gerektiğini düzenlemektedir. Mülteci ve sığınmacıların çalışma hakları ve sosyal güvenlik hakları ile ilgili olarak yapılan veya içersinde bu haklara ilişkin hükümler bulunan Türkiye’nin de imzalamış olduğu anlaşmalar ile ayrıca iç hukukta konu ile ilgili yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Bu nedenle, bu çalışmamızda iç hukuktaki düzenlemeler ve konu ile ilgili uluslararası anlaşmaların önemli olanları ayrı başlıklar altında incelenecektir.