Basın Hukukunda Gazeteci Kavramı

Ahmet TAŞKIN

Sözlük anlamıyla gazete, politika, ekonomi, kültür ve daha başka konularda haber ve bilgi vermek için, yorumlu ya da yorumsuz, her gün ya da belirli zaman aralıklarıyla çıkarılan yayındır.  Hukukumuzda, belli yerlerde fikir ve sanat işi yapanlar gazeteci olarak tanımlanmasına rağmen hangi işin fikir ve sanat işi olduğu o kadar net değildir. Gerek hukuk sistemi ve mevzuatta, gerekse sosyal alanda, basında ve günlük yaşamda gazetecinin onlarca tanımı yapılmıştır. Yazının amacı gazeteci kavramını somutlaştırmak ve kabul edilebilir ortak bir tanıma ulaşmaktır.

Gazeteci, Serbest Gazeteciler, Gazetecilik Mesleği, Eser Sözleşmesi, Vekâlet Sözleşmesi, Hizmet Sözleşmesi, Basın Özgürlüğü, Basın Kartı.

I- Mevzuatta Gazeteci Kavramı

Basın Kanunu (5187 sayılı) gazeteci tanımı getirmemiştir. Basın Kartı Yönetmeliği’nin 3’üncü maddesine göre; gazeteci , 5953 sayılı Kanun kapsamında fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanları ifade etmektedir. 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’un birinci maddesine göre ise; “Bu Kanunun şümulüne giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denir.” Basın İş Kanunu’nda ücretin bir tanımı yapılmamıştır². Bununla birlikte, İş Kanunu’nun 32’nci maddesine göre ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.

Bir kimsenin gazeteci sayılabilmesi için kanunda bulunan bir kısım şartları taşıması gerekir. Diğer bir ifadeyle kanunda belirlenen şartları taşımayanlar kendilerini gazeteci görseler bile kanun açısından gazeteci kabul edilmezler. Bir kimsenin gazeteci sayılabilmesi için basın kartı sahibi olması gerekmez. Basın Kartı Yönetmeliği kapsamında verilen basın kartı sadece sahibine belli kolaylıklar ve olanaklar sağlar. Gazeteci kavramının yasal unsurları şunlardır³:

5953 sayılı Basın İş Kanunu’na göre, bir kimsenin gazeteci sayılabilmesi için; Türkiye'de yayınlanan gazetede, mevkute⁴ işletmesi ya da kuruluşunda, haber ve fotoğraf ajanslarında veya radyo ve televizyon kuruluşlarının haberle ilgili birimlerinde çalışması gerekmektedir⁵. Dolayısıyla Türkiye’de yayınlanmayan bir gazete, mevkute, haber veya fotoğraf ajansı ile radyo ya da televizyonda çalışanlar gazeteci olarak kabul edilemezler.