Zorunlu Trafik Sigortası Kapsamında Rücu Davaları

Recourse Cases within the Scope of Mandatory Traffic Insurance

Atakan Adem SELANİK

Zorunlu trafik sigortası, zarar sigortaları içerisinde yer alan, sigortalının, üçüncü kişilere karşı olan sorumluluğunu koruma altına alan, bu kapsamda kişinin pasif malvarlığını sigortalayan, aynı zamanda kanunen zorunlu olarak öngörülmüş bir sigorta türüdür. Türk Ticaret Kanunu (TTK), zarar sigortaları, sorumluluk ve zorunlu sigortalara ilişkin hükümleri ile Karayolları Trafik Kanunu (KTK) ve yine trafik sigortası genel şartlara ilişkin hükümler, uyuşmazlıklar kapsamında uygulama alanı bulur. Sigortacının rücu hakkı, KTK m.95/2 hükmü ve buna paralel zorunlu trafik sigortası genel şartları ile ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Alkollü veya ehliyetsiz araç kullanmak gibi kanun koyucu tarafından yasaklanmış olan hükümlere uyulmaması, istiap haddi aşılarak trafikte güvenli sürüşün tehlikeye atılması, olay yeri terk edilmesi, kast veya ağır ihmal sonucu kazaya sebebiyet verilmesi gibi hallerde sigortacıya, ödemekle yükümlü olduğu tazminatı kendi sigortalısından geri alma hakkı tanınmıştır. Esasen bu haller, diğer sigorta türlerinde teminat dışı haller olarak sayılmaktadır. Zorunlu trafik sigortasında ise teminatı dışında kalacak haller üçüncü kişiye karşı ileri sürülerek tazminat ödemekten kaçınılamadığından, sigortacı, ödediği tazminatı kendi sigortalısına rücu ederek geri alabilmektedir. Bu çalışma, uygulamaya yönelik ilgililere destek olmak amacıyla güncel Yargıtay kararlarına ağırlık verilerek hazırlanmıştır.

Sorumluluk Sigortaları, Zorunlu Trafik Sigortası, Zorunlu Trafik Sigortası Genel Şartları, Rücu Hakkı.

Compulsory traffic insurance is a type of insurance that is included in the damage insurance, protects the liability of the insured towards third parties, insures the passive assets of the person in this context, and is also required by law. The provisions of the Turkish Commercial Code (TTK) regarding damage insurance, liability and compulsory insurance, as well as the Highway Traffic Law (KTK) and the provisions regarding the general conditions of traffic insurance find their application within the scope of disputes. Insurer’s right of recourse, KTK art. It is regulated in detail with the provision of 95/2 and the parallel general conditions of compulsory traffic insurance. In cases such as non-compliance with the provisions prohibited by the legislature, such as driving under the influence of alcohol or without a license, endangering safe driving in traffic by exceeding the limit, leaving the scene, causing an accident as a result of intent or gross negligence, the insurer is given the right to recover the compensation it is obliged to pay from its own insured. Essentially, these situations are considered non-coverage situations in other types of insurance. In compulsory traffic insurance, since it is not possible to avoid paying compensation by claiming against a third party for situations that will not be covered, the insurer can recover the compensation it has paid by recourse to its own insured. This study has been prepared with emphasis on current Supreme Court decisions in order to support those concerned with implementation.

Liability Insurance, Compulsory Traffic Insurance, General Conditions of Compulsory Traffic Insurance, Right of Recourse.

GİRİŞ

Maddi ve bedeni zararlar, çoğunlukla trafik kazaları neticesinde meydana gelmektedir. Motorlu araçların trafiğe çıkması bir nevi tehlike oluşturur. Trafik kazasına sebebiyet veren sürücünün haksız fiil kaynaklı sorumluluğunun yanı sıra aracın yaratmış olduğu tehlikeden kaynaklı sorumluluk işletene yüklenmiştir.

Maddi ve bedeni zararlar neticesinde ödenecek tazminatların yüksek miktarda olması, sorumluluğun sigortalanması ve riskin paylaştırılması fikrini doğurmuştur. Motorlu araçların toplumda yaşatacağı tehlike ve olumsuz durumlar, trafik sigortaları ile hafifletilmeye çalışılmaktadır.

Trafik kazasından zarar görenler, doğrudan zorunlu trafik sigortacısına başvuru yaparak poliçede belirlenen kural ve limitlerle hesaplanan tazminatı sigortacıdan tahsil edebilmektedir. Sigortacıya ise zarar gören üçüncü kişilere ödediği tazminatı, KTK ve zorunlu trafik sigortası genel şartları kapsamında, bazı hallerde, sigortalı işletene rücu etme imkânı sağlanmıştır.

Trafik sigortasının amacı üçüncü kişileri korumaktır. Sigorta ettirenle sigortacı arasındaki defilere üçüncü kişiler muhatap edilmemektedir. Rücu davalarında sigortacı, sözleşme ve kanundan kaynaklanan defi hakkına dayanarak kendi sigortalısına dönmektedir. Sigortacının kendi sigorta sözleşmesine yönelerek açacağı rücu hakkının kaynağı, sigorta sözleşmesidir. Rücu davasının tarafları, görevli ve yetkili mahkemenin belirlenmesi, ispat külfeti, zamanaşımı gibi hususların bu kapsamda belirlenmesi gerekir.

Bu çalışmada, özellikle trafik sigortası genel şartları ile sıralanan rücu sebepleri üzerinde durularak, bu sebeplere dayalı ispat külfetinin hangi tarafta olduğu, hangi ölçüde ispat arandığı, davanın taraflarının kimler olabileceği, görevli ve yetkili mahkemenin belirlenmesi, zamanaşımı gibi yargılamaya ilişkin hususlara Yargıtay kararları ışığında yer verilmiştir.

I. RÜCU SEBEPLERİ

Sigortacının rücu hakkı, KTK 95/2 hükmü doğrultusunda, zorunlu trafik sigortası genel şartları B.4. maddesi ile detaylı olarak düzenlenmiş olup rücu sebepleri başlıklar halinde sıralanmıştır.

Sigorta hukukunda kusur kavramı, borçlar hukuku ile paralel olup hukuk düzeni tarafından kınanan davranış olarak nitelendirilmektedir. Kusur, kast ve ihmal olarak ikiye ayrılmakta; hafif, orta ve ağır olarak derecelendirilmektedir. Sonuç, gerekli özenin gösterilmemesi sebebiyle meydana gelmişse ihmal; bilerek ve isteyerek meydana getirilmişse kasttan söz edilir. Kast, söz konusu olduğunda ağır kusurun varlığı kaçınılmazdır. İhmal halinde ağır kusur ise makul insanın göstermesi gereken en basit tedbirin dahi alınmaması halidir. Bu bağlamda ağır kusur, kast ve ağır ihmal olarak karşımıza çıkar. Yargıtay kararları incelendiğinde trafik sigortacısının rücu edebilmesi için “ağır kusur” halinin de “kasta yakın” derecede olması gerektiği yönünde görüş oluştuğunu söyleyebiliriz. Örneğin, kırmızı ışıkta geçmek suretiyle kazaya sebebiyet veren sigortalının somut olay kapsamında ayrıca zarar verme kastının ispatı aranmıştır. Kırmızı ışıkta geçmek, KTK ile asli kusurlar arasında sayılmış olsa dahi rücu için asli kusuru aşan ağırlıkta, kasta yakın dereceye erişmesi beklenmektedir. Kast ve ağır ihmale ilişkin ispat yükü sigortacıdadır. Ağır ihmal ve kast değerlendirmesi, somut olaya özgü yapılmalıdır.¹

Yargıtay, sigortalı aracın frenlerinin bozuk olduğu bilinerek yola çıkılmasını,² sigortalı traktörün römorkuna standart dışı tekniğe uygun olmayan ve gerekli güvenlik tedbirleri alınmadan ilave kapaklar taktırılmasını,³ kamyona yapılan yüklemede gerekli özenin gösterilmemesini,⁴ polisin dur ikazına rağmen durmayarak karşı şerde geçip kazaya sebebiyet verilmesini⁵ somut olaya özgü olarak ağır ihmal olarak değerlendirmiştir. Buna karşın, öndeki aracın emniyetli mesafede takip edilmemesi,⁶ el freni çekilerek park edilen aracın lastiklerine takoz konulmaması,⁷ karşı yönden gelen aracın şeridine girerek kazaya sebebiyet verilmesi,⁸ araçta mevcut yetersizlikler olsa dahi kaza yapmasına sebep olacak herhangi bir bulguya rastlanılmaması,⁹ araçtaki teknik yetersizlik olması,¹⁰ asli kusur veya tam kusurlu olunması,¹¹ vurdurma yöntemi ile aküsü biten aracın eğimli yolda ilerletilerek çalıştırılması,¹² araç sürücüsünün soruşturma dosyasındaki uzlaştırma raporunda hatasını kabul edip özür dilemesi,¹³ sürücünün karlı yolda direksiyon hakimiyetini kaybetmesi,¹⁴ sürücünün kırmızı ışık kuralını ihlal etmesi,¹⁵ yolda dikkatsiz ve tedbirsiz davranarak aracın hızlı sürülmesi, trafik zarureti ile yavaşlayan araca arkadan çarpılması,¹⁶ sigortalı kamyona gabariyi aşacak miktarda yük yüklenmesi,¹⁷ gibi durumlar ise somut olay nezdinde ağır kusur olarak değerlendirilmemiştir. Kazanın bilinçli taksirle gerçekleşmesi hali kasta yakın kusur olarak kabul edilmekte rücu şartları oluşmaktadır.¹⁸