Vergi Kaçakçılığı Suçunda Non Bis İn İdem İlkesinin Uygulanabilirliği - Yargı Kararları Bağlamında Değerlendirilmesi

The Principle of Non Bis İn İdem in Respect of Tax Offenses

Arzu AŞÇI

Ceza yargılamasında non bis in idem ilkesi geçerlidir. Bu ilkeyle bir kişinin mükerrer şekilde yargılanması ve cezalandırılması yasaklanmaktadır. İlke, âdil yargılanma hakkı ve oranlılık ilkesi ile ilişkilidir. Ceza hukuku bakımından geçerli olan bu ilkenin uygulanabilirliği, özellikle adlî ve idarî yaptırımların öngörüldüğü düzenlemeler bakımından tartışmalıdır. VUK m.359’un son fıkrasında, kaçakçılık suçundan ceza alanların ayrıca m.344 gereğince vergi ziyaı suçundan da cezalandırılabilecekleri yönünde bir düzenleme bulunmaktadır. AİHM ve AYM’nin non bis in idem ilkesinin geçerliliği ve uygulanabilirliğine ilişkin birçok kararı bulunmaktadır. Bu çalışma ile non bis in idem ilkesinin uygulanabilirliği, özellikle VUK 359’daki düzenleme ışığında ve konuya ilişkin yargı kararları da dikkate alınarak ortaya konulacaktır.

Non Bis İn İdem İlkesi, Vergi Suçları, Adlî Yaptırım, İdarî Yaptırım, Yeniden Yargılama Yasağı.

The principle of non bis in idem applies in criminal proceedings. This principle prohibits the repeated prosecution and punishment of a person. The principle is related to the right to a fair trial and the principle of proportionality. The applicability of this principle, which belongs to criminal law, is controversial, especially with respect to regulations that provide judicial and administrative sanctions. The last paragraph of Article 359 of Tax Procedure Code stipulates that those who are sentenced for smuggling may also be sentenced for tax loss pursuant to Article 344. There are many decisions of the ECtHR and the Constitutional Court regarding the validity and applicability of the principle of non bis in idem. In this study, the applicability of the principle of non bis in idem will be revealed, especially in the light of the regulation in Article 359 of Tax Procedure Code and by taking into account the judicial decisions on the subject.

Non Bis İn İdem Principle, Tax Offenses, Judicial Sanction, Administrative Sanction, Prohibition of Double Punishment.

Giriş

Ceza muhakemesinde temel ilkelerden biri non bis in idem ilkesidir. Non bis in idem ifadesi Latinceden gelmekte olup aynı şeyin iki kez yapılamayacağı/tekrarlanamayacağı anlamına gelmektedir. İlke, AİHS Ek 7 No.lu Protokol m.4’te aynı suçtan iki kez yargılanmama ve cezalandırılmama hakkı başlığı altında ele alınmaktadır.

Ceza muhakemesinde bu ilkenin amacı, aynı kişinin aynı fiil sebebiyle birden fazla kez yargılanmasının ve cezalandırılmasının önüne geçmektir. Bu amaç aynı zamanda âdil yargılanma hakkı ile ilişkilidir. Türk hukukunda non bis in idem ilkesine açık şekilde yer verilmemiş olsa da hem TCK’de hem de CMK’da ilkenin içeriğini karşılayan düzenlemeler bulunmaktadır.¹ Bunlara örnek olarak CMK m.223/7 ya da TCK m.9 ve devamı gösterilebilir. CMK m.223/7’ye göre, aynı fiil nedeniyle, aynı sanık için önceden verilmiş bir hüküm veya açılmış bir dava varsa davanın reddine karar verilir. TCK m.9 ve devamında ise yer bakımından yetki ile ilgili daha önce hüküm verilmiş kişilerin hangi şartlarda Türkiye’de tekrar yargılanabileceğine dair düzenlemeler bulunmaktadır. Yer bakımından yetkiye ilişkin düzenlemeler, non bis in idem ilkesinin istisnası olarak karşımıza çıkmaktadır ve öğretide tartışmalıdır.²

İlkeye uygunluğu ve ilkenin uygulanabilirliği tartışmalı nitelik taşıyan ve bu çalışmanın konusunu oluşturan bir başka düzenleme VUK m.359’dur. Maddenin son fıkrasında, “kaçakçılık suçlarını işleyenler hakkında bu maddede yazılı cezaların uygulanması 344’üncü maddede yazılı vergi ziyaı cezasının ayrıca uygulanmasına engel teşkil etmez” şeklinde bir düzenleme bulunmaktadır.

İlkenin uygulanabilirliği, VUK m.359’da olduğu gibi, özellikle aynı fiil sebebiyle hem adlî hem de idarî yaptırımların öngörüldüğü durumlarda sıkça gündeme gelip tartışılmaktadır. Buna bağlı olarak hem AİHM’in hem de AYM’nin konuya ilişkin kararları bulunmaktadır. Eski tarihli kararlarda aynı kişiye tek bir fiilden dolayı iki ayrı ceza verilmesi, her bir cezanın amacının farklı olduğu gerekçesiyle açıklanmakta olup bu durumun ilkeye aykırılık teşkil etmediği ifade edilmektedir.³ Ancak, bu yaklaşımın zaman içinde değiştiği gözlemlenmektedir. Bu çalışmanın konusu, zaman içinde değişen yargı kararları bağlamında non bis in idem ilkesinin vergi suçları bakımından değerlendirilmesi ve ortaya çıkan sorunlar bakımından çözüm önerileri getirilmesidir.

I. Vergi Kaçakçılığı Suçuna Kısa Bir Bakış

Vergi suçları ve cezaları Vergi Usul Kanunu’nun Dördüncü Kitabının İkinci Kısmının Üçüncü Bölümünde düzenlenmektedir. Devletin vergi gelirleri aleyhine işlenen fiillerin bir kısmının takibi vergi dairelerinin yetkisine girmekte ve kabahat olarak nitelendirilmektedir.⁴ İdarî yaptırım ile karşılanan vergi suçları usûlsüzlük ve vergi ziyaıdır.⁵ Bunun yanı sıra, vergi gelirlerine yönelik işlenen fiillerin bir kısmı ceza yaptırımı ile karşılanmaktadır. Vergi suçları ve cezaları başlığı altında üç farklı suç tipine yer verilmiştir:

- Kaçakçılık;

- Vergi mahremiyetinin ihlâli;

- Mükelleflerin özel işlerini yapma.