Türk Ticaret Kanunu Düzenlemesinde Anonim Ortaklıkta Pay Sahibinin Bilgi Alma ve İnceleme Hakkının Mahkeme Aracılığıyla Kullanılmasında Mahkemenin Kararının Kesinliği İlkesinin Kapsamı

Precision of the Court’s Decision Principle’s Scope in the Exercise of the Right of a Shareholder to Demand Information and Examine at a Joint Stock Company Through the Court in the Arrangement of the Turkish Trade Law

Dilek CENGİZ

TTK (13.02.2011 tarih ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu) sisteminde AO (Anonim Ortaklık)’ta pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkı aydınlatıcı haklar kapsamında yer alan; pay sahibi tarafından vazgeçilmeyen ve esas sözleşmeyle veya ortaklığın organlarından birinin kararıyla tarafından kaldırılamayan ve sınırlandırılamayan nitelikteki (TTK m.437/6) bir pay sahipliği hakkı olarak düzenlenmiştir. Bu hak (pay sahibinin oy hakkı başta olmak üzere diğer pay sahipliği haklarını bilinçli olarak kullanabilmesinin temelini oluşturan önemli bir pay sahipliği hakkıdır. Bu bağlamda sözkonusu hak işlevsel olması gereken bir pay sahipliği hakkıdır. Açık ifade ile pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkını kullanma talebinin AO tarafından hiç veya yeterince yerine getirilmemesi durumlarında kağıt üzerinde soyut bir norm olarak kalmaması, pay sahibi tarafından istediğinde somut olarak kullanabilirliği mümkün olması gereken bir pay sahipliği hakkıdır. Aksi halde pay sahibi oy hakkını ve diğer pay sahipliği haklarını bilinçli olarak kullanamayacaktır. Bu durum da AO’nun geleceği bakımından endişe verici sonuçlar meydana getirecektir. Bu nedenle TTK düzenlemesinde, pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkını kullanma talebine AO tarafında hiç veya yeterli cevap verilmemesi durumunda bilgi alma ve inceleme hakkının (m.437/5) mahkeme aracılığıyla kullanılması imkanı düzenlenmiştir. Böylece pay sahibinin bu hakkını kullanabilmesi imkanıyla güvence altına alınmıştır. Ancak sözkonusu hakkın mahkeme aracılığıyla kullanılmasına ilişkin m.437/5 düzenlemesinde yer alan ‘Mahkemenin kararı kesindir’ hükmü kapsamının belirlenmesi bakımından uygulamada ve öğretide tartışılan önemli bir hukuki sorun olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada bu hukuki soruna yönelik olarak, sorunu ortaya çıkaran temel nedenin ve sorunun çözümüne ilişkin öretideki ve uygulamadaki farklı görüşlerin tespiti ve değerlendirilmesi suretiyle çözüm önerisi geliştirilmiştir.

Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı, Anonim Ortaklık, Mahkemenin Kararının Kesinliği, Bilgi Alma ve İnceleme Hakkının Mahkeme Aracılığıyla Kullanılması, TTK m.437/5.

The right of the shareholder to demand information and examine at a joint stock company through the court in the system of the Turkish Trade Law is regulated as a right of shareholding (Article 437/6 of the Turkish Trade Law) in nature that take place within the scope of any of the enlightening (=aydınlatıcı) rights and cannot be waived by the shareholder and not be limited and revoked through the articles of association or the decision of any of the organs of the shareholding. This right, mainly the right of voting of the shareholder, is an important right of shareholding constituting the basis of the use of other shareholding rights by the same consciously. In this context, the mentioned right is a shareholding right that has to functional. To put it more clearly, under the circumstances where the right of the shareholder to demand information and examine is not met at all or insufficiently by the joint stock company, this comes forth as a right of shareholding, of which exercisability has to be possible concretely when required by the shareholder and not to remain as an abstract norm on paper. Otherwise, the shareholder will not be able to exercise his own voting right as well as other shareholding rights. In this case, this would bring worrying results in respect of the future of the joint stock company. Therefore, in the event that the request of the shareholder to demand information and examine at the regulation of the Turkish Trade Law is not answered not at all or insufficiently, then, the opportunity to exercise the right to demand information and examine (Article 437/5) has been regulated. Thus, the opportunity for the exercise of this right by the shareholder has been ensured. However, the same has come forth as an important legal question, discussed at the application and doctrine in respect of determination of the scope of the provision of the fact that the “decision of the court is final” taking place at the regulation of Article 437/5 pertaining to the exercise of the aforementioned right through the competent court. At this study, a suggestion for solution has been developed for the determination and evaluation of different opinions pertaining to the solution of the question and basic cause bringing the question forth with relation to this legal question.

Right to Demand Information and Examine; Joint Stock Company, Finalization of the Court Decision; Exercise of the Right to Demand Information and Examine Through a Court, Article 437/5 of the Turkish Trade Law.

Giriş

Bilgi alma ve inceleme hakkı AO’lar hukukunda, pay sahiplerinin oy haklarını bilinçli olarak kullanabilmeleri, dolayısıyla AO’nun genel kurulunda ortaklık çıkarlarının gerektirdiği doğru kararların alınabilmesinin ve dürüst yönetilebilmesinin sağlanmasına yönelik çok önemli pay sahibi tarafından dahi vazgeçilmeyen, esas sözleşmeyle veya ortaklığın organlarından birinin kararıyla kaldırılamayan, sınırlandırılamayan ve bu bağlamda pay sahibinin tam bilinçlenmesi amacıyla olması gerektiği şekilde ve içerikte somut olarak kullanılabilmesi garanti edilmesi gereken bir pay sahipliği hakkıdır. Bu bağlamda bu hakkın kağıt üzerinde soyut bir norm olarak kalması hem AO hem de pay sahipleri için tehlikeli sonuçlar yaratacaktır.

Nitekim TTK m.437/5 düzenlemesinde sözkonusu garantinin sağlanmasına yönelik olarak AO tarafından hakkın kullanılmasına hiç veya olması gerektiğince imkan verilmemesi olasılığına karşı hakkın mahkeme aracılığıyla kullanılabilmesi imkanının düzenlendiği bir ilkeye, bu ilkenin sonunda da ‘Mahkemenin kararı kesindir.’ hükmüne yer verilmiştir. Ancak bu hüküm düzenlemenin lafzı ve amacı çerçevesinde değerlendirildiğinde kapsamı bakımından belirsizlik arz etmektedir. Bu nedenle Türk hukukunda öğretide ve uygulamada hükmün kapsamı bakımından yorumuna ilişkin önemli hukuki tartışmalar ortaya çıkmıştır. Oysa ki bu hüküm düzenlediği hakkın öneminin gereği olarak açık ve net olarak anlaşılması, belirsizlikler ve tereddütler içermemesi, dolayısıyla somutlaşması gereken bir hükümdür.

Bu itibarla bu çalışmanın amacı da TTK m.437/5 düzenlemesindeki AO’da pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkının mahkeme aracılığı ile kullanılmasında ‘Mahkemenin kararı kesindir’ hükmünün kapsamına ilişkin ortaya çıkmış olan hukuki soruna, uygulamada ve öğretide ileri sürülen farklı görüşlerin karşısında bilimsel ilkeler ile bilgi alma ve inceleme hakkının maddi içeriğinin, lafzının ve hukuki sorunu ortaya çıkaran asıl sebeplerin dikkate alınması suretiyle; düzenlemeye yönelik eleştirisel bakış açısıyla bir çözüm önerisi oluşturulmasıdır.