Bağımsız Çalışanların Toplu Pazarlık Hakkı

Collective Bargaining Right of Self-Employed Persons

Doğukan KÜÇÜK

İş hukukunun kişi bakımından kapsamında, işi veren kişiye bağımlı olarak bir ücret karşılığı iş gören kişi, yani işçiler bulunmaktadır. Aslında iş hukukunun bir iş sözleşmesi kapsamında çalışan bağımlı çalışanların hukuku olduğu söylenebilecektir. Dolayısıyla Türkiye’deki yasal belgelerde bir tanımı bulunmayan bağımsız çalışanlar iş hukukunun kapsamı dışında değerlendirilmektedir. Ancak ortaya çıkan yeni çalışma şekilleri, dünyada meydana gelen teknolojik, sosyolojik ve ekonomik değişimler, işçi ile bağımsız çalışan arasındaki sınırı bulanıklaştırmakta ve bir gri alan yaratmaktadır. Bu bağlamda bağımsız çalışan olarak kabul edilen kimi grupların hukuki durumlarının düzenlenmesi ve bu grupların belirli noktalarda işçilermiş gibi korunması ihtiyacı da günden güne artmaktadır. Uluslararası hukuk ve yabancı hukuka bakıldığında, bağımsız çalışanlar için yapılan düzenleme alanlarından bir tanesinin de toplu pazarlık hakkı çerçevesinde gerçekleştirildiği görülmektedir. Özellikle ekonomik bağımlılık kavramı etrafında şekillenen ve bağımsız çalışanların bir kategorisi olarak kabul edilen ekonomik yönden bağımlı bağımsız çalışanlar için toplu pazarlık hakkı kimi ülkelerde tanınmaktadır. Bu kapsamda ilgili bu çalışmada, uluslararası ve yabancı hukukta bağımsız çalışanların toplu pazarlık hakkına ilişkin düzenlemeler incelenecek ve bağımsız çalışanlara toplu pazarlık hakkının tanınıp tanınmaması Türk iş hukuku açısından değerlendirilecektir.

Toplu İş Hukuku, Bağımsız Çalışan, Toplu Pazarlık Hakkı, Ekonomik Yönden Bağımlı Bağımsız Çalışan, İşçi, İşveren.

Within the scope of labor law in terms of e, there are people who perform to work in return for a wage, i.e., employees, who are in a relationship of subordination to employers. In this context, it can be said that labor law is the law of dependent workers working under an employment contract. Therefore, self-employed persons who do not have a definition in legal documents in Türkiye are considered outside the scope. However, new forms of work, and technological, sociological, and economic changes in the world blur the boundaries between employee and self-employed day by day and create a grey area. Therefore, the need to regulate the legal status of some groups considered as self-employed and to protect these groups as employees at certain points is growing. When international law and foreign law are scrutinized, it is seen that one of the areas of regulation for the self-employed is realized within the framework of the collective bargaining right. The collective bargaining right for economically dependent independent workers, which is formed around the term of economic dependency and accepted as a subcategory of self-employed, is regulated in some countries. In this context, this study will examine the collective bargaining rights of self-employed in international and foreign law, and the recognition of that right for them will be evaluated in terms of Turkish labor law.

Collective Labor Law, Self-employed Person, Collective Bargaining Right, Economically Dependent Independent Worker, Employee, Employer.

GİRİŞ

İş hukuku kavramının sınırları, hangi hukuki ilişkileri kapsamaktadır sorusu cevaplanarak çizilmeye çalışılmaktadır. Kapsam dahilinde olan çalışma ilişkileri belirlenirken de bağımlı ve bağımsız çalışan ayrımından hareket edilmektedir.¹ Bu çerçevede bağımlı çalışan olarak kabul edilen memur ve işçilerden, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan “işçiler” iş hukuku kapsamındayken, iş görme edimini başkasına bağımlı olarak yerine getirmeyen, belirli bir serbestlik içerisinde bulunan “bağımsız çalışanlar” iş hukuku kapsamı dışında tutulmaktadır. Dolayısıyla iş hukukunun temel kavramı olan işçinin tanımı mevzuatta², yargı kararlarında³ veya öğretide yapılmışken, bağımsız çalışan açısından durumun bu kadar net olmadığı görülmektedir.

I. BAĞIMSIZ ÇALIŞAN STATÜSÜ

Bağımsız çalışan, doktrinde yapılan bir tanıma göre kendi işinde, çiftliğinde veya mesleki uygulamasında kâr elde etme amacıyla veya bir işletmenin yürütülmesi için zaman ayırarak çalışan yahut bir iş kuran kişidir.⁴ Daha geniş bir tanımda ise hizmetlerini piyasadaki rekabet koşulları altında sunan, risk ve fırsatlara göre faaliyet gösteren, kendi işini organize edebilen, potansiyel olarak işçileri işe alabilen, gelirini saatlik ücret olarak değil, yerine getirdiği hizmeti başarıyla tamamladıktan sonra elde eden ve sunduğu hizmetin karşılığı olan fiyatları kendisi belirleyen kişi olarak ifade edilmiştir. Öte yandan kimi kanuni düzenlemelerde de bağımsız çalışan tanımının yapılmıştır.⁵ Örneğin Alman Ticaret Kanunu (Alm. Handelsgesetzbuch) § 84’e göre bağımsız çalışan (Alm. Selbständig) esasen faaliyetlerini organize etmekte ve çalışma saatlerini belirlemekte özgür olan kişidir.⁶ İspanya Serbest Meslek Statüsüne İlişkin 2007 tarihli 20/2007 sayılı Kanun (İsp. Ley 20/2007, de 11 de julio, del Estatuto del trabajo autónomo) md. 1/1’e göre bağımsız çalışan ise işçi çalıştırsın ya da çalıştırmasın, mutat olarak, şahsen, doğrudan, kendi hesabına ve başka bir kişinin yönetim ve organizasyonu kapsamı dışında, kâr amacıyla ekonomik veya mesleki faaliyette bulunandır.⁷

Hukuki açıdan genel olarak bağımsız çalışanların işçi olmayan kişiler olarak kabul edildiğini söylemek yanlış olmayacaktır.⁸ Başka bir deyişle ücret karşılığı iş gören kişi, işi veren kişiye bağımlıysa işçi, taraflar arasında herhangi bir bağımlılık ilişkisi bulunmuyorsa bağımsız çalışan olarak kabul edilmektedir.⁹ Türk iş hukuku örneği de böyle bir seyir izlenmektedir. Mevzuata bakıldığında bağımsız çalışan tanımının yapılmadığı görülmektedir. Ancak özellikle yargı kararlarında bağımsız çalışanları işçiden ayıran kriterler belirtilerek, işi gören kişinin bağımsız çalışan olup olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır. Bağımsız çalışanı işçiden ayıran kriterlerden ilki, çalışan kişinin yaptığı işin yönetimi ve gerçek denetiminin kime ait olduğu üzerinedir. İşi gören kişi her ne kadar işin yürütümünü kendi organize etse de eğer işi veren kişinin yerine getirilecek iş üzerinde belirli ölçüde kontrol ve denetimi bulunuyorsa ve işi gören kişi işi veren kişiye iş ile alakalı bilgi ve hesap veriyorsa, işi gören kişi doğrudan işi veren kişinin otoritesi altında olmasa da bağımlı çalışan kabul edilmektedir. İşi gören kişinin bağımsız çalışan olarak kabulü için gösterilebilecek ikinci kriter ise görevi reddedebilme serbestisine sahip olmadır. Eğer işi gören kişi görevi reddetme hakkına sahipse bağımsız çalışan olarak kabul edilebilecektir. Üçüncü bir kriter ise işi gören kişinin münhasıran aynı iş sahibi için çalışmamasıdır. Aksi halde bu durum, tek başına yeterli olmasa da işi gören kişi ile işi veren kişi arasında bağımlılık ilişkisi bulunduğuna kanıt oluşturabilecektir. Bu noktada işi gören kişi münhasıran aynı iş sahibi için çalışıyor olsa da eğer ücreti kendisi tarafından ödenen yardımcı eleman çalıştırıyorsa, bağımsız çalışan olarak değerlendirilebilecektir.¹⁰