Uluslararası Ticarî Sözleşmelerde Taşımacılık

Divers modes des Contrats de Transports Internationaux

H. Tamer İNAL

Uluslararası ticarî sözleşmelerin düzenlenmesi hakkında, uluslararası satışlarda, Uluslararası Mal Satımına İlişkin Viyana Konvansiyonu hükümleri ile, Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) tarafından yayımlanan INCOTERMS Broşürü, uluslararası ticarî satışları düzenleyen hükümleri teşkil etmektedirler. Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) her yıl INCOTERMS listesini yayımlamaktadır. Ancak 1936 yılından itibaren yayımlanan liste, yine yayımlanmaya devam ettirilmekle birlikte, her yıl liste bir öncekine benzediğinden, düzenleme her yıl bir öncekine benzemekte olduğundan, INCOTERMS kurallarının, artık iktisadî ve ticarî gereksinimleri karşıladığı ve olması gereken düzeye ulaştığı ve yeknesak duruma geldiği kabul edilebilmektedir. Böylece 2021 yılının ve 2022 yılının INCORTERM kuralları ile 2023 yılı INCOTERM kuralları, ufak değişikliklere rağmen birbirine denk gelmekte ve dünya çapında iktisadî ve ticarî uygulamalarda büyük farklılıklar oluşmadığı takdirde, 2024 yılında da aynı şekilde devam edebilecektir.

INCOTERMS, Milletlerarası Ticaret Odası, Model Uluslararası Satım Sözleşmeleri Genel ve Özel Şartları, İthalâtçı, İhracatçı, Mal Bedeli, Sigorta, Navlun, Taşıyıcı, İşyeri, Gemi, Rıhtım, Gümrük Resmi.

La Chambre de Commerce İnternationale a simplifié le sort des échanges commerciaux entre les agents des pays ayant des dispositins juridiques différentes, grâce à l’adoption du système des INCOTERMS. En effet la diversité des règles de droit, provoquent des litiges inévitables entre les parties aux contrats internationaux. Avec le système des INCOTERMS, il s’agit en fait, des termes qui traduisent la répartition réciproque des coûts du transport et aussi la répartion des risques entre les parties au contrat. Le système adopté a débuté en 1936, puis a été révisé, en 1953, 1967, 1976, 1980 et depuis 1990, la Chambre de Commerce İnternationale a pris l’habitude de renouveler les modalités de transports tous les dix ans, ce qui a permis la mise à jour des règles de l’INCOTERMS avec celles de l’an 2000, de 2010 et finalement la révision de 2020 est faite. La vie commerciale mondiale ayant atteinte un niveau de maturité élevée, ces révisions ne servent qu’à surmonter et suppléer sur les modèles précèdents, les dernières lois et dispositions entrées en vigueur.

International Chamber of Commerce, The ICC Model International Sale Contract, L’exportateur, L’importateur, L’assurance, Le Quai, Le Destinataire, Le Mode de Transport, Taxe à la Valeur Ajoutée.

Uluslararası satışlarda, Uluslararası Mal Satımına İlişkin Viyana Konvansiyonu hükümleri ile, Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) tarafından yayımlanan INCOTERMS Broşürü, uluslararası ticarî satışları düzenleyen hükümleri teşkil etmektedirler. Uluslararası ticarî ihtilâfların çözümlenmesi yolunda millî mahkemelerde görülen dâva yollarından başka, tahkim yolu ile çözüm de mümkündür. Nihayet ihtilâfların çözümlenmesinde, müzakerelere, uzlaştırma yöntemlerine, teknik bilirkişilere başvurmak suretiyle çözüm yollarına, üçüncü kişilerin sözleşmeye müdahâlesi yöntemi ile çözüm yollarına, uyuşmazlığın önhakem yolu ile çözümü yollarına, uyuşmazlığın, alternatif ihtilâf çözme usûlleri kapsamında çözümü yollarına ve nihayet diplomatik yol ile çözümü yollarına başvurmak mümkündür¹ .

Bir ticarî sözleşmenin milletlerarası sözleşme niteliğini taşıyabilmesi için, sözleşmenin, ifa yerinin yabancı bir ülkede olması veya tarafların farklı vatandaşlık taşımaları gibi, objektif nitelikte bir yabancılık unsuru bulunması gerekmektedir² . Dünyada bugün için, uluslararası bir borçlar kanunu veya uluslararası bir ticaret kanunu mevcut olmadığına göre, uluslararası ticaret esas olarak, taraflar arasında yapılan sözleşmelere ve dolayısıyla tarafların karşılıklı iradelerine ve ulaştıkları mutabakata dayanmaktadır. Ancak tarafların en mükemmel sözleşmeleri kurmak çabalarına rağmen, aralarında önlenemez surette ihtilâflar çıkmakta ve söz konusu uyuşmazlıkların, bir şekilde çözümlenmesi gerekmektedir. İhtilâfları en aza indirgeyebilmek ve uluslararası ticaretin hukukî rejimini ortak kurallara tâbi kılabilmek maksadıyla, uluslararası andlaşmalar düzenlenmiş ve kodlar, standart sözleşmeler, genel şartlar hazırlanmıştır. Uluslararası bir ticarî sözleşmenin hazırlanması safhasında, özellikle dikkat edilmesi gerekli unsurlar arasında, tarafların açık kimlikleri ve adresleri, sözleşmenin konusu ve kapsamı, malın hangi bedel karşılığında satıldığı, teslim şekli, ödeme şekli, sevk tarihi, gecikme cezası, ambalâj ve taşıma şekli, gözetim şirketi tarafından verilecek rapor veya analiz belgesi, mücbir sebep hâli, ihtilâfların çözüm yolları, uygulanacak hukuk ve sözleşmenin yapıldığı tarih, yeri, kaç nüsha olduğu ve tarafların isim ve imzaları bulunmaktadır³ . Milletlerarası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce) tarafından, Model Uluslararası Satım Sözleşmeleri Genel ve Özel Şartları (The ICC Model International Sale Contract) hazırlanmış ve kullanıma sunulmuştur⁴ . Taraflar yaptıkları sözleşmelerde, özellikle sözleşmenin kurulmasından önceki sözleşme müzakereleri esnasında, sözleşmenin esaslı noktaları ve tâli unsurlarının belirlenmesinde gerekli özeni gösterdikleri takdirde; ihtilâfların doğma ihtimâlini de asgarî bir düzeye indirmiş olacaklardır.

INCOTERM ibaresi, “INternational COmmercial TERMS” başlığının hece ve son kelimesinin birleştirilmesinden alınmış bir kod / rumuz olmuş (= INCOTERMS) ve uluslararası ticarî satış ilişkilerinde, malın teslim alınması, sigorta, gümrük nezdinde sürdürülen işlemler, vergi ve resim ödemeleri, gümrükleme yükümlülüğü, riskin ve hasarın intikâli gibi, emtianın teslimi yöntem ve çeşitlerindeki farklılıklarda uygulanan bir seri kuralı belirlemekte kullanılmıştır. INCOTERM çeşitlerinin ve sözcüklerin baş harfleriyle yapılan kısaltmaların tanımlanmaları, Uluslararası Ticaret Odası (Chambre de Commerce İnternationale) tarafından yapılmıştır. Uluslararası Satış yöntemlerini belirleyen INCOTERM çeşitleri, dünya boyutunda kullanılan ve başvurulan yöntemlerdir. Böylece 1936 tarihli ICC düzenlemeler, ihtiyaçlar gerektirdiği ölçüde, sürekli olarak güncelllenmekte ve güncellenmektedir. Yenilemeler, Eylül 2010 yılında gerçekleştirilmiş ve işbu düzenleme, INCOTERMS 2010 (CCI 2010) 1/1/2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bundan sonra gerçekleştirilen bir diğer yenileme, INCOTERMS 2020 yılı düzenlemesi, 1/I/2020 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

INCOTERM yöntemlerinin uluslararası ticaret alanında kullanılmasının en başta gelen sebebi, sözleşmeye taraf olan değişik uyruklu kişilerin, farklı ülkelerin ticarî uygulamalarını kullanmalarına dayanmaktadır. Birbirine yabancı ticarî uygulamalar, taraflar arasında kaçınılmaz surette ihtilâflar meydana getirdiğinden, Uluslararası Ticaret Odası (Chambre de Commerce İnternationale), sözleşmenin taraflarının müştereken kabul ederek uygulayacakları tekdüze, yeknesak ve böylece taraflara karşılıklı olarak uygulayacakları peşinen belirlenmiş yükümlülükler getiren kuralları düzenlemiştir. INCOTERM kuralları, emredici nitelikte bir yasal dayanağı bulunmayan ve ticarî işletmelere, uluslararası ticaret uygulamalarında önerilen, ancak uygulanması zorunlu olmayan uygulama yöntemleridir. Sözleşmenin farklı uyruklu tarafları, dilerlerse, sözleşme hükümlerinde, INCOTERM yönteminin aslını korumak şartı ile, muhtelif değişik hükümler de getirebilmektedirler. INCOTERM kurallarının uygulanması ile, uluslararası ticaret alanında, örneğin bir satım sözleşmesinde mülkiyetin devri veya sözleşmenin tam ve gereği gibi ifa edilmesini sağlamak gibi sorunların çözümlenmesi mümkün olmakla birlikte, INCOTERM kuralları bütün sorunları gidermeye de yetişmemektedir. Diğer yandan INCOTERM kuralları, hizmet sunumu sözleşmelerinde kullanılmamaktadır. INCOTERM kuralları, Avrupa Birliği Üye devletleri arasında da kullanılmakta ve hattâ düzenlemeleri, bir ülkenin iç ticaret işlemlerinde de başvurulan teknik olmaktadır. Ancak INCOTERM kurallarını uygulayacak olan tarafların, INCOTERM kurallarının aynı versiyonunu uygulamaya özen göstermeleri gerekmektedir. INCOTERM kurallarının en son güncellenmesi, 2020 yılında yapılmış ve bu son versiyon, önceki INCOTERM versiyonlarından farklılıklar taşımaktadır. Bu nedenle yapılan sözleşmeye, hangi INCOTERM modelinin esas alındığı yazılmalıdır.

INCOTERM, taraflar arasında kurulacak ticarî sözleşmenin müzakereleri başlarken dikkate alınması uygun olan bir hukukî yöntemdir. INCOTERM ile, taraflar aynı uygulama yöntemlerini benimsemekte ve kabul gören tek INCOTERM versiyonu ise, İngilizce versiyonudur. Fransızca veya İspanyolca yazılmış INCOTERM versiyonları, tercüme belgelerdir.

I. ULUSLARARASI TİCARETTE KULLANILAN 2020 YILI TESLİM ŞEKİLLERİ

INCOTERM sisteminin uygulanmasında, rumuz olarak kullanılan üç harf ile başlayan ve örneğin taraflara ayrı ayrı düşen taşıma ücretini ve risklerin dağılımını gösterir. Rumuzlar böylece, konu olan ürünün taşımacılığı ile tarafların karşılıklı yükümlülüklerini, karşılıklı olarak üstlenilen masrafları ve riskleri belirlemektedir.

INCOTERM seçimi, kullanılan taşıma yöntemine göre, birbirinden farklılaşır. Çeşitli taşıma modelleri arasından birinin seçilmesi, örneğin, denizyolu taşımacılığı veya suyolu taşımacılığı yapılabilir veya yola çıkma yeri ve ulaşma yerine göre INCOTERM seçimi uygulanır. 2020 yılı INCOTERM rumuzları kapsamında:

- İlk harfi E olan INCOTERM yöntemleri, yola çıkmayı belirleyen INCOTERM rumuzlarıdır. Örneğin EXW sisteminde olduğu üzere, E ile başlayan rumuz uygulaması yönteminde, satın alan taraf, yapılması ve tamamlanması gereken işlerin tamamını yapar ve satıcı sadece satılan malı/eşyayı hazır bulundurur.

- İlk harfi E olan INCOTERM yöntemlerinde, taşıma ücreti satıcı tarafından üstlenilmemekte; buna karşılık taşıma ücreti, FOB, FCA ve FAS INCOTERM uygulamalarında, satın alan tarafça ödenmektedir.

- İlk harfi C ile olan INCOTERM yöntemlerinde, taşıma ücreti, CIF, CIP, CFR ve CPT yöntemlerinde olduğu üzere, satıcı tarafından üstlenilmektedir.

- İlk harfi D ile olan INCOTERM yöntemlerinde, taşımanın ulaşma yerini belirleyen ve satın alan tarafın hiçbir şeyle uğraşmadığı, her şeyin DAP, DPU, DDP yöntemlerinde olduğu üzere, satıcı tarafından icra edildiği ve ödendiği taşıma yöntemidir.