Gemilerin Adli Satışının Milletlerarası Etkilerine İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi
The United Nations Convention on the International Effects of Judicial Sales of Ships
Cüneyt SÜZEL, Güneş Karol IŞIKLAR
5/9/2023 tarihinde Pekin’de imzalanan ve Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (“UNCITRAL”) tarafından hazırlanan Gemilerin Adli Satışlarının Milletlerarası Etkilerine İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (“Pekin Sözleşmesi”), adli satışlara milletlerarası etki kazandırmak için yeknesak bir rejim oluşturmaktadır. Sözleşme, gemiyi adli satış yoluyla edinen iyi niyetli yeni gemi maliklerinin menfaatlerini korumayı ve bu kişilerin “ari mülkiyet” hakkını kazanmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Pekin Sözleşmesi, bu Sözleşmede ayrıca tanımlanan “adli satışlar” ve adli satıştan sonraki sürece ilişkin düzenlemeler getirmektedir. Sözleşmede ayrıca iki belgeye ilişkin kurallar öngörülmektedir. Buna göre adli satışın yapıldığı devlette bir “adli satış bildirimi” yapılması ve bir “adli satış belgesi” düzenlenmesidir. Uluslararası Denizcilik Örgütü (“IMO”), bu bildirimlerin ve belgelerin kamuya açık hâle getirilmesini sağlayan veri saklama havuzunu yöneterek “veri saklama makamı” olarak hareket edecektir. Bu çalışmada, yakın gelecekte uluslararası hukukta yürürlüğe girmesi beklenen Pekin Sözleşmesi hakkında genel bilgi verilecek ve Sözleşme metninin Türkçe tercümesi yapılacaktır.
Pekin Sözleşmesi, Deniz Ticareti Hukuku, Gemilerin Adli Satışı, UNCITRAL, Dünya Denizcilik Örgütü (IMO).
The United Nations Convention on the International Effects of Judicial Sales of Ships (“Beijing Convention”) signed in Beijing on 5/9/2023 and prepared by the United Nations Commission on International Trade Law (“UNCITRAL”), establishes a uniform regime to give international effect to judicial sales. The Convention aims to protect the interests of bona fide new ship owners who acquire the ship by judicial sale and to provide them with the “clean title”. A “judicial sale”, as defined specifically in the Convention, fall within the scope of the Convention and the Convention introduces regulations regarding the process after the judicial sale. Beijing Convention also provides rules regarding two documents. A “notification of judicial sale” shall be made in the State of judicial sale as well as a “certificate of judicial sale” shall be issued. The International Maritime Organisation (“IMO”) will act as the “repository” and will make these notifications and documents publicly available. This study provides general information about the Beijing Convention, which is expected to enter into force in international law in the near future and presents a translation of the text of the Convention into Turkish.
Beijing Convention, Maritime Law, International Law, Judicial Sale of Ships, UNCITRAL, International Maritime Organization (IMO).
GİRİŞ
Gemilerin Adli Satışının Milletlerarası Etkilerine İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (“Pekin Sözleşmesi”)1,2 , 5/9/2023 tarihinde Çin Halk Cumhuriyeti’nin başkenti Pekin’de düzenlenen bir törenle imzalanmıştır3 . Yapılan törende Sözleşme Burkina Faso, Çin, Komorlar, El Salvador, Grenada, Honduras, Kiribati, Liberya, Sao Tome ve Principe, Suudi Arabistan, Senegal, Sierra Leone, Singapur, İsviçre ve Suriye olmak üzere 15 Devlet tarafından imzalanmış, 30’dan fazla Devletin üst düzey yetkilisi ve temsilcisi törende hazır bulunmuştur4 . Sözleşme daha önce Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 7/12/2022 tarihinde kabul edilmiştir5 .
Pekin Sözleşmesinin hangi koşulların sağlanması hâlinde milletlerarası hukukta yürürlük kazanacağı Sözleşmenin 21’inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre üçüncü onay, kabul, tasdik veya katılım belgesinin tevdi makamına sunulduğu tarihi takip eden 180’inci günde Pekin Sözleşmesi milletlerarası hukukta yürürlüğe girecektir. Deniz ticaretine ilişkin önceki tarihli milletlerarası sözleşmelerin yürürlük maddeleriyle karşılaştırıldığında Pekin Sözleşmesi m. 21’de öngörülen koşulların yakın bir gelecekte sağlanması olasılığının yüksek olduğunu söylemek mümkündür. Zira Avrupa Birliği (“AB”) bünyesinde Pekin Sözleşmesine taraf olunmasına yönelik ilk adımların atılmaya başlandığı da tespit edilmektedir6 .
Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (“UNCITRAL”)7 tarafından hazırlanan Sözleşmede, adli satışlara milletlerarası etki kazandırmak için yeknesak bir rejim oluşturulmaktadır. Ancak Pekin Sözleşmesi özellikle adli satışın bildirimi (m. 4), adli satış belgesi (m. 5), adli satışın milletlerarası etkisi (m. 6, m. 14) ve bunun istisnaları (m. 10), adli satış sonrasında satışa konu olan geminin kayıtlı olduğu sicil tarafından yerine getirilecek işlemler (m. 7), adli satışın gerçekleşmesi sonrasında geminin satış öncesi borçları sebebiyle ihtiyaten haczedilemeyeceği (m. 8), adli satışa ilişkin verileri saklama makamı (m. 11), Sözleşmenin tarafı olan devletler yetkili makamları arasındaki iletişim (m. 12) hususları düzenlenmiştir. Buna karşılık Pekin Sözleşmesi adli satışa ilişkin bütün işlem ve tasarruflar bakımından düzenleme getirememekte ve bu hususlarda adli satışın gerçekleştiği ülkenin hukukunu yetkili kılmaktadır. Pekin Sözleşmesinin adli satış sonrasında gemiyi satın alan kişinin her türlü yükümlülükten “ari mülkiyet” hakkını (“clean title”) kazanmasını ve bunun milletlerarası hukukta yeknesak bir şekilde uygulanmasını sağlamayı amaçladığını söylemek mümkündür.
Sözleşmenin uygulama alanına giren “adli satış” (“judicial sale”), bir mahkemenin gözetimi ve onayı altında olmak üzere açık artırma veya özel anlaşma suretiyle yerine getirilen ve bunun yanı sıra satış bedelinin alacaklılar arasında paylaştırıldığı satışlardır. Öte yandan bu satışların bir mahkeme veya başka bir kamu makamı tarafından karara bağlanması, onaylanması ya da teyit edilmesi gerekmektedir (m. 2 b. [a]).
Pekin Sözleşmesi, gemiyi adli satış ile edinen iyi niyetli yeni gemi maliklerinin menfaatinin korunmasını amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, adli satışla gemi mülkiyetini edinen kişiye her türlü yükümlülükten ari mülkiyet hakkının kazandırılması hedeflenmiştir. Sözleşmede, gemilerin adli satışının milletlerarası alanda tanınmasını güvence altına alan ve milletlerarası ticaretin sorunsuz işlemesini sağlayan yeknesak ve basit bir sistem oluşturmaya çalışılmıştır. Sözleşmede öngörülen temel kural, bir Taraf Devlette gerçekleştirilen ve alıcıya ari mülkiyet kazandıran adli satışın, diğer tüm Taraf Devletlerde de aynı etkiye sahip olmasıdır (m. 6). Bu temel kural, yalnızca kamu düzenine ilişkin bir istisnaya tabi kılınmıştır (m. 10).
Öte yandan Pekin Sözleşmesi adli satışın gerçekleşmesinden sonraki sürece ilişkin de düzenlemeler getirmektedir. Bunlardan ilki, gemi sicilinin adli satışa konu edilen geminin kaydını silmesi veya alıcının talebi üzerine kaydı devretmesidir (m. 7). İkincisi, önceden var olan bir hak veya yükümlülükten (“charge”) başka bir deyişle satış neticesinde ortadan kalkan bir hak veya menfaatten kaynaklanan bir talebe bağlı olarak geminin adli satış sonrasında eski dönemdeki borcu sebebiyle ihtiyaten haczedilmesinin önüne geçilmesidir (m. 8). Üçüncüsü ise, adli satışa karşı yöneltilecek itirazlar bakımından adli satışın yapıldığı Devletin mahkemelerinin münhasır yetkili kılınmış olmasıdır (m. 9).
Gemilerin adli satışının milletlerarası hukukta geçerlilik kazanmasına ilişkin getirilen sistemin işleyişini kolaylaştırmak ve gemi üzerinde menfaati olan ilgililerin haklarını korumak için, Pekin Sözleşmesi düzenlenmesi gereken iki belgeye ilişkin kurallar öngörmektedir. Buna göre, satışın gerçekleştiği Devlette “adli satış bildiriminin” (“notice of judicial sale”) yapılması (m. 4) ve bir “adli satış belgesinin” (“certificate of judicial sale”) düzenlenmesi (m. 5) gerekmektedir. Bu kapsamda ayrıca Uluslararası Denizcilik Örgütü (“IMO”)8 , söz konusu bildirimlerin ve belgelerin kamuya açık hâle getirilmesini sağlayan veri saklama havuzunu yöneterek Pekin Sözleşmesi m. 11 kapsamında “veri saklama makamı” (“repository”) olarak hareket edecektir. Gerçekleşmesi beklenen ve tamamlanmış adli satışlara ilişkin bilgilere, IMO’nun oluşturduğu “Küresel Entegre Denizcilik Bilgi Sistemi” (“GISIS”)9 adlı platformundaki özel bir modül aracılığıyla çevrimiçi olarak erişilebilecektir. Sözleşmenin en önemli düzenlemelerinden biri sayılabilecek bu hükümle gemilerin adli satışına ilişkin tüm dünyada aleniyetin sağlanmasının amaçlandığını söylemek mümkündür.
Sözleşme öngördüğü sonuçlar bakımından yalnızca Taraf Devletler arasında geçerlidir (m. 3). Sözleşme Taraf Devlette adli satışa konu edilen tüm sicile kayıtlı gemiler bakımından uygulama alanı bulacaktır.
Gemilerin Adli Satışının Milletlerarası Etkilerine İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi
