Roma Hukukunda Kanunlaştırma
Muhammed Tayyib KILIÇ
GİRİŞ
Roma Hukuku, genellikle Roma şehrinin kuruluş tarihi olarak kabul edilen M.Ö. 753 (754) yılından, Doğu Roma İmparatoru Justinianus’un M.S. 565 yılında ölümüne kadar geçen zaman içinde Roma’da ve Roma egemenliği altındaki ülkelerde uygulanmış olan hukuktur.1 Roma Hukuku, başlangıcı Roma tarihinin eski devirlerinin karanlıklarında kaybolan ve Milattan sonra VI. yy. da Justinianus’un kanunlarıyla son bulan uzun bir gelişmeden sonra ortaya çıkmıştır. Buna göre bu hukuk sisteminin yaklaşık bin yıllık bir tarihi vardır. Bu süre içinde Roma Hukuku ani ve devrim denecek gelişmelerle değil, sürekli ve organik bir gelişme ile mütemadiyen şekil değiştirmiştir. Hukuk tarihçileri bu süreyi ana hatlarıyla dört kısım halinde işlemişlerdir. Bu devirler sırasıyla şunlardır:
Bu dönemler içinde Roma hukukunun tedviniyle ilgili çok önemli adımlar atılmıştır. Bunlar içinde en önemlileri 12 Levha Kanunu ile Corpus Juris Civilis’dir. Bu ikisi dışında da bir takım çalışmalar varsa da bunlar hem sistemli çalışmalar değildir hem de resmi hüviyeti olmadığı için tatbiki lokal (bölgesel) olmuştur. Örneğin İmparatorluğun sonlarında şehir praetorlarının buyruklarının belli bir formda toplandığı Salvius Julianus, kodifikasyonun prototipi olarak düşünülebilir.3 Yine aynı şekilde Cumhuriyetin kuruluşundan elli yıl sonra, Roma’da geçerli olan hukukun tümünü sistemli bir biçimde bir araya toplamak ve saptamak amacıyla bir kanunlaştırma hareketine girişilmiştir. Ancak, o çağda Roma toplumunda görülen toplumsal ve siyasal karışıklığın ve sınıf kavgalarının bir sonucu olarak ortaya çıkan bu kodifikasyon, Roma Hukuku tarihinde Justinianus zamanına kadar yapılan tek kodifikasyon olmuştur. Roma’da bu kodifikasyondan Justinianus’un Corpus Juris Civilis’ine kadar geçen yaklaşık bin yıllık süre içinde bir ikinci kanunlaştırma hareketine rastlanmamıştır.4
I. 12 LEVHA KANUNU
M.Ö. 451–449 yılları arasında düzenlenen ve on iki tane levha üzerinde toplandığından dolayı bu adı alan kanun düzenlemesi Roma’nın en eski kodifikasyon düzenlemesidir.5 Temelde patricius (soylu sınıfı) ile pleb (avam tabakası) arasındaki toplumsal ve siyasal çatışmanın hukuk alanına yansıyan kısmı olarak meydana gelmiştir.6 Çünkü Roma İmparatorluğu’nda yazılı kanunların olmadığı dönemlerde örf ve âdete göre hareket edilirdi. Bu örf ve âdetleri de ancak soylular bilirdi. Bunun için soylular örf ve âdetin yazıya geçirilmesine uzun yıllar karşı koymuşlardır.7
