Sahipsiz Hayvanların Verdiği Kimi Zararlar Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu

Responsibility of the Administration for Some Damages Caused by Stray Animals

Elif ALTINOK ÇALIŞKAN

Sahipsiz hayvanların verdiği zararlardan doğan idarenin sorumluluğu konusu, sahipsiz hayvanların sebep olduğu sağlık ve çevre sorunları ile kişilere verebileceği bedensel zararlarla mücadele tedbirlerinin alınması ve uygulanabilirliği noktasında kamu hizmeti ve kolluk yönüyle değerlendirilmiştir. Bu çerçevede alınacak tedbirlerin sınırının “hayvan haklarının korunması” odaklı belirlenmesi hayvanların bir eşya olarak nitelendirilmesi anlayışından yaşayan bir can olarak kabul edilmesi anlayışının bir gereğidir. Zararların önlenmesinde idare ve kişilerin ortak projeler ile toplumu bilinçlendirici projeler üretmesi ve birlikte mücadele etmesi önemlidir. Ayrıca idarenin destekleme, özendirme faaliyetleri olarak da nitelendirilebilecek bu tür uygulamalar zararların önlenmesinde alınacak tedbirlerin daha verimli sonuçlar doğurabilmesini ve kamu hizmetlerinde sürdürülebilirliğin sağlanmasını temin edecektir.

Sahipsiz Hayvan, İdarenin Sorumluluğu, Kamu Hizmeti, Kolluk, Çevrenin Korunması, Sağlığın Korunması, İdarenin Planlama Yetkisi.

The issue that the responsibility of the administration arising from the damages caused by stray animals has been evaluated in terms of public service and law enforcement at the point of taking and implementing measures to combat the health and environmental problems caused by stray animals and the physical damages they may cause to individuals. In this framework, determining the limit of the measures to be taken with a focus on “protection of animal rights” is a requirement of the understanding of accepting animals as a living being from the understanding of characterizing them as a commodity. In the prevention of damages, it is important for the administration and individuals to produce joint projects and projects to raise awareness of the society and to fight together. In addition, such practices, which can also be characterized as support and encouragement activities of the administration, will ensure that the measures to be taken in the prevention of damages can produce more efficient results and ensure sustainability in public services.

Stray Animals, Administrative Responsibility, Public Service, Law Enforcement, Environmental Protection, Health Protection, Planning Authority of the Administration.

GİRİŞ

Sahipsiz hayvanlar ve bunların verdiği zararlar, insanlar ve çevre üzerinde yarattığı olumsuz etkiler nedeniyle devletler bakımından önemli tartışma konuları arasında yer almıştır. Konu, zararlar ile mücadele konusunda akılcı planlama ve bu planlamayı hayata geçirmek için kaynak yaratılması yönüyle ekonomik açıdan; toplumsal bilincin sağlanması araçlarının belirlenmesi yönüyle de sosyolojik açıdan -uluslararası çalışmalar da dikkate alındığında- oldukça önemli olmakla birlikte; uygulamanın ülkeden ülkeye farklılık gösterdiği görülmektedir. Bununla birlikte sahipsiz hayvanların yönetimi ile görevli ve yetkili idareler bakımından, sosyolojik gerçeklere uygun planlama yapılarak kaynak yaratılması ve toplumsal bilincin oluşturulması, zararın doğmadan önlenebilmesi bakımından gereklidir. Bu çerçevede farklı bilim dallarından multidisipliner çalışmaların yapılması, özellikle sağlık hakkının korunması ve çevre kirliliği ile mücadeleyi de kapsayacak biçimde sahipsiz hayvanların verdiği zararları önlemek açısından yarar sağlayacaktır. Böylece alana özgü bilimsel çalışmalarla ortaya konulacak ihtiyaçlara uygun yasal düzenlemeler yapılmasının, konuya ilişkin düzenlemelerin metnin dışına çıkarak uygulanabilir nitelik kazanmasında etkili olacağı düşünülmektedir.

Sahipsiz hayvanların verdiği zararlardan doğan idarenin sorumluluğu konusu, sahipsiz hayvanların sebep olduğu sağlık ve çevre sorunları ile kişilere verebileceği bedensel zararlarla mücadele tedbirlerinin alınması ve uygulanabilirliği noktasında kamu hizmeti ve kolluk yönüyle; alınacak tedbirlerin sınırının “hayvan haklarının korunması” odaklı belirlenmesinde hak boyutuyla değerlendirilmesi yönüyle; toplumsal bilincin oluşturulmasında, doğabilecek zararların önlenmesine yönelik alınacak tedbirlerin daha verimli sonuçlar doğurabilmesi amacıyla yürütülecek çalışmaların kamu hizmetlerinde sürdürülebilirliğin sağlanması için idarenin planlama yetkisi yönüyle ilgilidir. Bu nedenle çalışma kamu hizmeti ve kolluk yönüyle görevli ve yetkili idarelerin sorumluluğu kapsamında sınırlandırılarak değerlendirilmiştir.

Sahipsiz hayvanlar ile evcil hayvan yönetimi konuları, bir yönetim stratejisi oluşturur ve bu strateji doğrudan kamuoyunun anlaşılmasını gerektiren, çok yönlü bilimsel ve sosyal sorunların bir parçasıdır¹ . Türkiye’de de sahipsiz hayvan yönetiminden sorumlu olan temel idareler -Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, İl Özel İdareleri, Büyükşehir Belediyeleri ve İlçe Belediyeleri, Köyler- görev ve yetkilerini hayvanların korunması ve rahat yaşamalarını sağlamanın yanında, insanlarla diğer hayvanların hijyen, sağlık ve güvenliklerini dikkate alarak hazırladıkları stratejik plan çerçevesinde yerine getirmektedir. Sahipsiz hayvanların verdiği zararlardan idarenin sorumluluğu, hizmetin niteliği esas alınmak suretiyle alınacak tedbirlerin neler olduğunun mevzuat kapsamında belirlendiği ve bu tedbirler karşısında idarelerin gerekli tedbirleri alıp almadığının ve denetim yükümlülüğünü yerine getirip getirmediğinin belirlenmesi ile saptanabilecektir. Bu konu özelinde, idarelerin kendi görev alanlarına yönelik yürüttüğü faaliyetler ile tesis ettiği işlemler önleyici nitelikte bir idari kolluk tedbiri olup; özellikle genel sağlığın korunması açısından sokak hayvanlarının aşılanması, sağlık kontrollerinin yapılması, tehlike arz edenlerin² kontrol altına alınması, mevzuatın daha iyi anlaşılabilmesi ve uygulamanın işlerlik kazanması için genelge gibi düzenleyici işlemler tesis edilmesi, merkezi idarelerce yerinden yönetim idarelerine kaynak yaratılması ile barınaklar için yer tahsisinde bulunulması gibi konuları içermektedir. Çalışmada, sahipsiz hayvan yönetimi idare hukuku perspektifinden kamu hizmeti ve kolluk yetkisi ile sınırlı olarak ele alınmış; bu alanda bütüncül sorumluluğu haiz olan görevli ve yetkili idarelerin, görev ve yetkilerini yerine getirmede kusuru bulunması halinde “hizmet kusuru” yönüyle sorumluluğu konusu irdelenmiştir.

I. SAHİPSİZ HAYVAN TANIMI, İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR, YETKİLİ-GÖREVLİ İDARELER, TEMEL MEVZUAT VE YÜKÜMLÜLÜKLER

Sahipsiz hayvan, 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun³ 3/f maddesinde aynısıyla, “Barınacak yeri olmayan veya sahibinin ya da koruyucusunun ev ve arazisinin sınırları dışında bulunan ve herhangi bir sahip veya koruyucunun kontrolü ya da doğrudan denetimi altında bulunmayan evcil hayvanları ifade eder” biçiminde tanımlanmıştır. Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği’nin 4/z-ff maddesinde de aynı tanım kullanılmıştır⁴ . Tanımdan hareketle, evcil hayvan teriminin, insan tarafından kültüre alınmış ve eğitilmiş hayvanları ifade ettiği söylenebilecektir. Kanun kapsamında belirtilen ve çalışma konumuzun esasını oluşturan sahipsiz hayvanlar, bu kapsamdaki evcil hayvanlardır.

Sahipsiz hayvanlar davranışsal olarak, genellikle vahşi hayvanlardan farklıdır. Çünkü onlar vahşi hayvanlardan farklı olarak insanların yaşadığı alanlarda bulunduklarından insan davranışlarından etkilenirler⁵ . O halde sahipsiz hayvan olarak nitelendirilen hayvanlar, doğada serbest yaşayan evcilleştirilmemiş ve kültüre alınmamış omurgalı ve omurgasız hayvanlar olarak tanımlanan yabani hayvanlardan davranışsal olarak da farklılık taşıyan hayvanlardır. Buradaki ayrıma dikkat çekilmesindeki amaç, ilgili hayvan statüsünün idarenin sorumluluğuna etkisidir. Zira konumuz kapsamında sorumluluk, sahipsiz hayvan olarak nitelendirilen, evcil ancak doğada kendi başına yaşama mücadelesi veren hayvanların verdiği zararlardan doğan sorumluluktur. Doğada yaşayan, yabani hayvan olarak nitelendirilen ve kendi ekosistemlerinde yaşayan tüm hayvanların verdiği zararlardan doğan sorumluluk konuyu sınırlama açısından çalışmanın dışında tutulmuştur. Ancak yabani hayvan tanımına, sahipsiz hayvan tanımının daha net anlaşılması bakımından ayrı bir başlık altında yer verilmiştir.

Sahipsiz hayvan kavramı, mevcut sahipsiz hayvanların kontrol dışı üremesi, sahipli hayvanların terkedilmesi, sahipli hayvanların yavrularının çevreye bırakılması gibi sebepler ile⁶ varlığını sürdürmektedir. Sahipsiz hayvanlar Yargıtay bir kararında⁷ , “... malikin, mülkiyet hakkından vazgeçmesi niyetiyle zilyetliğini sona erdirdiği, örneğin sokağa bırakılmış evcil hayvan, terk edilmiş eşyadır. Terk edilmiş eşya aynı zamanda sahipsiz eşya olmakla birlikte sahipsiz eşya o ana kadar kimsenin üzerinde mülkiyet hakkı tesis etmediği eşyayı da kapsayan daha geniş bir anlama sahiptir” denmek suretiyle sokağa terkedilen evcil hayvanı zilyetlik yönüyle terk edilmiş eşya olarak tanımlamıştır. Elbette ki bu kararda yer alan tanım ceza hukuku boyutuyla bir suç tipi bakımından yapılan değerlendirmeye esas alınmak üzere yapılmıştır. Hak yönüyle yapılacak bir değerlendirmede sahipsiz hayvanların eşya olarak tanımlanmasının doğru olmadığı düşünülmektedir. Zira 7332 sayılı Hayvanları Koruma ile Türk Ceza Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun⁸ ile getirilen düzenlemeler değerlendirildiğinde, hayvanların artık bir eşya olmaktan çıkarıldığı; can sahibi olarak kabul edilmesini sağlayacak koruyucu düzenlemelerin getirildiği görülmektedir⁹ . Ancak şunu da belirtmek gerekir ki hayvanın hukuki statüsü ile ilgili geçmişten günümüze birçok tartışma yapılmış¹⁰ ; günümüzde ise onun da bir canlı olduğu ve ekosistemin bir parçası olduğu gerçeği çerçevesinde “hayvan hakları”, “hayvanın refahı” ön planda tutularak koruyucu düzenlemeler hayata geçirilmiş; hatta bunun da ötesinde konu küresel boyutta ele alınarak “küresel hayvan hukuku” olarak nitelendirilmeye başlanmıştır¹¹ .

Sahipsiz hayvan yukarıda yapılan tanım çerçevesinde, sahibi olmayan, doğa, sokak, park ve benzeri kamusal alanlarda kendi başına yaşam mücadelesi veren ve sahiplenilmemiş hayvanları ifade eder. Tanımı daha anlaşılır kılabilmek için sahipsiz hayvan kavramı ile ilgili hayvan refahı, güçten düşmüş hayvan ve yabani hayvan tanımlarına değinmenin yararlı olacağı düşünülmüştür.

Hayvan refahı¹² : insanların ilişki kurduğu ve ahlaki yükümlülüklere sahip olduğu hayvanların, yaşam kalitesini ifade eden bir kavramdır ve bir hayvanın refah durumu, içinde yaşadığı koşullarla (fizyolojik, davranışsal, bilişsel ve duygusal olarak) nasıl başa çıktığını gösterir.

Güçten düşmüş hayvan¹³ : Bulaşıcı ve salgın hayvan hastalıkları haricinde yaşlanma, sakatlanma, yaralanma ve hastalanma gibi çeşitli nedenlerle fizikî olarak iş yapabilme yeteneğini kaybetmiş binek ve yük hayvanları ifade eder.

Yabani hayvan¹⁴ : Doğada serbest yaşayan evcilleştirilmemiş ve kültüre alınmamış omurgalı ve omurgasız hayvanları ifade eder.