İlk Usul Kanunu: Usul-ü Muhakeme-i Ticaret Nizamnamesinin Transkripsiyonu

Abdullah DEMİR

ÖZET:

Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa devletlerindeki gelişmeleri, askeri teknolojilerin yanın sıra hukuki konularda da takip etmiştir. Bu meyanda Avrupa’da 18. asrın sonlarında başlayan modern anlamdaki kanunlaştırma faaliyetleri, yaklaşık yarım asır sonra Osmanlı İmparatorluğu’nda uygulamaya geçirilmiştir. Aşağıda açıklanacağı gibi Osmanlı İmparatorluğunda kanunlaştırma faaliyetlerinin tarihi Fatih dönemine; hatta daha eski dönemlere kadar gitmekle birlikte, modern anlamda kanunlaştırma faaliyetleri Tanzimat’la başlamıştır. Bu dönemde hazırlanan ilk kanunlardan birisi de “Usul-ü Muhakeme-i Ticaret Nizamnamesi”dir. Söz konusu kanun, tarihimizdeki ilk usul kanunu olma özelliğini taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler: Tanzimat, kanunlaştırma, usul-ü muhakeme-i ticaret nizamnamesi

I- Giriş

Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa devletlerindeki gelişmeleri askeri teknolojilerin yanı sıra hukuki konularda da takip etmiştir. Bu meyanda Avrupa’da 18. asrın sonlarında başlayan modern anlamdaki kanunlaştırma faaliyetleri, yaklaşık yarım asır sonra Osmanlı İmparatorluğunda uygulamaya geçirilmiştir. Aşağıda açıklanacağı gibi Osmanlı İmparatorluğunda kanunlaştırma faaliyetlerinin tarihi Fatih dönemine; hatta daha eski dönemlere kadar gitmekle birlikte, modern anlamda kanunlaştırma faaliyetleri Tanzimat’la başlamıştır. Bu dönemde hazırlanan ilk kanunlardan birisi de “Usul-ü Muhakeme-i Ticaret Nizamnamesi”dir¹. Söz konusu kanun, tarihimizdeki ilk usul kanunu olma özelliğini taşımaktadır. Aşağıda bu kanunun hazırlanmasında rol oynayan kanunlaştırma faaliyetleri, kanunun içeriği ve uygulanması üzerinde durulacaktır.

II- Kanunlaştırma Faaliyetleri

Bir devlette, yetkili yasama organı tarafından konulan genel, soyut, sürekli ve uyulması mecburi nitelikteki kurallara kanun denilmektedir. Kanunlaştırma ise herhangi bir konuda kanun niteliğinde kurallar koyma şeklinde tanımlanabilir.²