Haber İçeriklerinin Özel Hukuk Kapsamında Korunması

Civil Law Protection of News Contents

Pelin KARAASLAN

Haber, günlük havadislerin toplumu bilgilendirme amacıyla kamuya sunulması faaliyeti olması yanı sıra, basın yayın kuruluşları açısından ekonomik değer taşıyan içeriklerdir. Haberin elde edilmesi, hazırlanması ve kamuya sunulması süreçleri oldukça maliyetlidir. Bu ekonomik yükün altına giren habercinin, haberi üçüncü kişilerce haksız bir şekilde kullanılmasını önlemekte menfaati vardır. Özellikle de bir takım dijital platformların, kendileri içerik üretmeden, başkalarına ait haberleri kullanmalarının yaygınlaşması, haber içeriklerine etkin bir hukuki koruma sağlanmasını zorunlu kılmaktadır. Esasen fikri bir çaba sonucu ortaya çıkan görsel ve dilsel içerikler için en etkin koruma yolu Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’dur. Bu korumadan yararlanabilmek için söz konusu içeriklerin “eser” sayılması gerekir. Bu çalışmada öncelikle, toplumsal niteliği nedeniyle haberlerin genellikle “eser” olamayacağını ileri süren görüşler eleştirilmiş ve haberin eser sayılabilmesinin koşullarına değinilmiştir. Ardından eser niteliğindeki haberi ihlal eden fiiller, ihlallere yönelik istisnalar ve ileri sürülebilecek talepler ele alınmıştır. Bu bağlamda özellikle üzerinde durulan konulardan biri, haber içeriklerinin koruma kapsamını önemli ölçüde sınırlandıran Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 36. maddesidir. Çalışmada ayrıca eser sayılmayan haber içeriklerinin üçüncü kişilerce kullanılması durumunda başvurulabilecek taleplere değinilmiştir. Eser sayılmayan haber içeriklerinin her türlü kullanımının değil, haksız rekabet yaratan ya da kişilik hakkına aykırılık oluşturan kullanımlarının yasaklanabileceği vurgulanmıştır. Son olarak, taleplerin ileri sürülebileceği kişiler ve süreler ortaya konulmuştur.

Haber, Basın, Fikir ve Sanat Eserleri, Haksız Rekabet, Kişilik Hakkı.

In addition to presenting daily information to the public, news is content that carries economic value for media organisations. The processes of obtaining, preparing and presenting news to the public are quite costly. The journalist, who is under this economic burden, has an interest in preventing use of the news by third parties. The widespread use of news belonging to other companies by some digital platforms necessitates legal protection. The Law on Intellectual and Artistic Works is the most effective way of protection for visual and linguistic content that is the result of an intellectual endeavour. In order to benefit from this protection, the content in question must be considered a “work”. In this study, firstly, the conditions for the news to be considered as a “work” are mentioned. Then, the acts that violate the work, the exceptions to the violations and the claims that can be brought forward are discussed. One of the issues particularly emphasized in this context is Article 36, which significantly limits the scope of protection of news content. The study also addresses the claims that may be applied in case of the use of news content that is not considered a work by third parties. It is emphasised that not all uses of news content that is not considered as a work can be prohibited, but only those that create unfair competition or violate personal rights. Finally, the persons and periods of time in which the claims can be brought are set forth.

News, Press, Intellectual and Artistic Works, Unfair Competition, Personality Right.

GİRİŞ

En genel tabiriyle haber, kamuoyunu ilgilendiren ve dolayısıyla gazetecilik değeri olan mesajlardır¹. Bu mesajın yazılı-sözlü içeriğini haber metni, görsel içeriğini ise fotoğraf ve videolar oluşturur. İçeriklerin hazırlanması, fikri çabanın yanı sıra bedensel olarak da emek verilmesini gerektirir. Öte yandan haberin tedarik edilmesi, işlenmesi, sunulması işlemleri oldukça maliyetlidir ve üstelik bu sürecin mümkün olan en kısa sürede yürütülmesi gerekir. Zira eski bir sözde ifade edildiği gibi “hiçbir şey dünkü haber kadar eski değildir”².

Hukukumuzda fikri çaba sonucu meydana getirilen eserler ile bu eserlerin oluşturulmasına, değerlendirilmesine yönelik yapılan yatırımlar temel olarak FSEK³ ile koruma altına alınmıştır. Bununla birlikte haber ajansları, FSEK’in, esere yapılan yatırımları koruma boyutunu oluşturan “bağlantılı hak” korumasından yararlanamamaktadır. Nitekim FSEK’te bağlantılı hak sahipleri olarak yalnızca icracı sanatçılar, bir icra ürünü olan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları, radyo-televizyon kuruluşları ve filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcıları anılmış olup (FSEK m.80), tüm haklı beklentilere rağmen⁴ basın yayıncıları henüz bu kategoriye dahil edilmemiştir. Bu nedenle haber içeriklerinin FSEK uyarınca korunabilmesi için geriye kalan tek imkan, bu içeriğin “eser” niteliğinde olmasıdır. Eser sayılmayan haberler ise genel hükümler (TMK⁵, TBK⁶ ve TTK⁷) uyarınca korunmaktadır. Esasen haber içeriklerinin korunmasına yönelik olarak, özel bir yasa olan Basın Kanunu’nda⁸ da hükümler yer almaktadır; ancak bu düzenlemeler ile öngörülen yaptırımlar cezaidir. Haber içeriklerinin korunması konusunu özel hukuk hükümleri kapsamında incelemeyi amaçladığımız bu çalışmada, cezai koruma öngören Basın Kanunu hükümlerine sınırlı ölçüde değinilmiştir. Çalışmanın ana başlıklarını; “Eser Niteliğindeki Haberler İçin Hukuki Koruma”, “Eser Sayılmayan Haberler İçin Hukuki Koruma”, “Taleplerin İleri Sürülebileceği Kişiler” ve Taleplerin İleri Sürülebileceği Süreler” oluşturmaktadır.

I. ESER NİTELİĞİNDEKİ HABERLER İÇİN HUKUKİ KORUMA

Kanun’da eser, “sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulü” olarak tanımlanmıştır (FSEK m.1/B-a). Tanımdan da anlaşılacağı üzere her fikrî ürün FSEK kapsamında “eser” değildir. Bir fikir ve sanat ürününün “eser” olarak kabul edilip koruma altına alınabilmesi için Kanun’da sayılan eser kategorilerinden birine uygun şekilde dış dünyada somutlaşmış olması gerekir. “İlim ve edebiyat”, “musiki”, “güzel sanat” ve “sinema” eserleri olarak belirlenen bu kategoriler FSEK m.2 vd. hükümlerde açıklanmış ve örneklendirilmiştir. Haber içeriklerini oluşturan dilsel (yazılı/sözlü) ve görsel ifadelere bu kategoriler içerisinde yer bulunabilmektedir. Nitekim herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler, FSEK m.2/1, Nr.1’de düzenlenen ilim ve edebiyat eseri kategorisinde örneklendirilmiştir. Dolayısıyla haber metinleri bu bağlamda değerlendirebilir. Öte yandan teknik ve ilmi mahiyetteki fotoğraflar da ilim ve edebiyat eseri kategorisinde yer alır (FSEK m.2/1, Nr.3). Teknik ve bilimsel nitelikte olmak, öğretici, açıklayıcı, uygulamaya imkan sağlayıcı olmak demektir⁹. Estetik değeri olan fotoğraflar ise FSEK m.4’te güzel sanat eserleri arasında sayılmıştır. Yargı kararlarına göre fotoğraflarda estetik nitelik, fotoğraflanan kişi ya da objenin çıplak gözle görülenden başka türlü yansıtılması hâlinde ve fotoğrafçının fotoğrafı çekerken yaptığı hazırlık çalışmalarında görülür¹⁰. Fotoğrafçının, fotoğrafı kurgularken, konumlandırma yaparken, ışık durumunu ayarlarken yapmış olduğu hazırlık çalışmaları, o fotoğrafa güzel sanat eseri niteliği kazandıran çabalardır¹¹. FSEK m.5’te düzenlenen sinema eserleri ise sinemalarda gösterilen filmler ile sınırlı değildir. Elektronik, mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen her türlü birbiriyle ilişkili hareketli görüntüler dizisi sinema eseri olabilir (FSEK m.5). Bu bakımdan haber içeriklerinde yer alan videoları sinema eseri kategorisinde değerlendirmek mümkündür.