Milli Parkların Planlanması: Uzun Devreli Gelişme Planlarının İşlevi ve Hukuki Niteliği Üzerine Bir İnceleme

Planning of National Parks: An Investigation on the Function and Legal Nature of Long-Term Development Plans

Harun YILMAZ

Korunan alanlar, yaşamsal alanların, biyoçeşitliliğin, ekosistemin ve doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanması amacına hizmet eden alanlardır. Korunan alanlar küresel ölçekli doğa koruma politikalarının somutlaşmış halidir. Doğal miras özellikleriyle korunan alan olarak muhafazası önem arz eden varlıklardan birisi de milli parklardır. Milli parklar, doğal, kültürel ve estetik kaynakların belki de en iyi örneklerini temsil etmektedir. Milli parkların bugünü ve geleceği için planlama faaliyeti vazgeçilmezdir. Milli parklarda hazırlanacak öncelikli planlar uzun devreli gelişme planlarıdır. Uzun devreli gelişme planları, milli park anlayışının doğup geliştiği ABD’deki master planlardan ilham almaktadır. Uzun devreli gelişme planları birçok uzmanlık alanından yetkin kişilerin ortak çalışmalarının sonucunda meydana gelecek çok yönlü, kapsamlı, kendine özgü ve özel amaçlı planlardandır. Esasen uzun devreli gelişme planları milli parklara düzenli, tutarlı ve kapsayıcı bir çerçeve sunmaktadır. Uzun devreli gelişme planları, hem milli parkın fiziki yapısını ortaya koyan hem de milli park için benimsenecek strateji ile yürütülecek uygulamaları şekillendiren politika belgeleridir. Bu yönüyle uzun devreli gelişme planları tüm yönetim politikaları ve uygulamalarında sürekliliği hedefleyecektir. Yine milli parklar için hazırlanacak diğer planlara kaynaklık etmesiyle uzun devreli gelişme planları, söz konusu planlara yön verecektir. Uzun devreli gelişme planlarının önde gelen işlevi ise, tüm nesiller için milli parkların etkin korunması ile milli parklarda insan kullanımının sağlanması arasında en doğru uzlaşmayı temin etmektir. Gerçekten de gerek bugün gerekse gelecek için en ideal milli park yönetimi anlayışı, mümkün olduğunca zarar görmesi engellenen bu doğal güzelliklerin insan etkileşimleriyle kaynaştırılmasından geçmektedir. Çalışmada milli parklara ve milli parkların planlanmasına ilişkin verilecek bilgilerin ardından milli parklara özgü planlardan uzun devreli gelişme planlarının işlevi ve hukuki niteliği irdelenecektir.

Milli Park, Uzun Devreli Gelişme Planı, Master Plan, Korunan Alan, Koruma Amaçlı İmar Planı.

Protected areas serve the purpose of ensuring the sustainability of vital ecosystems, biodiversity, and natural resources. Protected areas represent the embodiment of conservation policies on a global scale. National parks, with their natural heritage characteristics, are one of the assets that are important to preserve as protected areas. National parks can be counted as the finest examples of natural, cultural, and aesthetic resources. Therefore, planning activity is essential for the current and future survival of national parks. The priority plans to be prepared in national parks are long-term development plans. The inspiration for long-term development plans comes from the master plans in the United States, where the concept of national parks first emerged and developed. Long-term development plans are multifaceted, comprehensive, unique, and special-purpose plans that result from the collaboration of competent people from various fields of expertise. Fundamentally, long-term development plans provide national parks with an orderly, consistent, and inclusive framework. Long-term development plans are policy papers that set out the physical structure of the national park and shape the strategies to be adopted and the practices to be implemented in the national park. In this regard, long-term development plans will aim to ensure the continuity of all management policies and practices. Long-term development plans, which will serve as a source for other plans to be prepared for national parks, will guide the plans in question. Moreover, the primary function of long-term development plans is to provide the most suitable agreement between the effective preservation of national parks for all generations and the provision of human use within national parks. Indeed, the ideal understanding of national park management for the present and the future is to combine these natural wonders, which are protected as much as possible, with human interactions. The present study will investigate the function and legal nature of long-term development plans, one of the plans unique to national parks, following information about national parks and their planning.

National Park, Long-Term Development Plan, Master Plan, Protected Area, Conservation Zoning Plan.

GİRİŞ

İnsanların ve doğal yaşamını sürdürmesi vazgeçilmez olan bitki ve hayvan topluluklarının yaşam alanlarının güvenceye alınması yahut doğal-kültürel değerlerin zarar görmesinin önlenmesi için belirli özellikler gösteren alanların korunması, üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir meseledir¹. Bu nedenle başta biyolojik, ekolojik, estetik özellikleriyle varlığını sürdürmesi gereken alanların koruma altına alınması zorunluluk arz etmektedir. Korunan alanlar olarak isimlendirilen bu alanlar, geliştirilmiş ve geliştirilecek ulusal ve uluslararası doğa koruma politikalarının esaslı unsurlarıdır². Korunması gerekli miras özelliğiyle korunan alan niteliği kazanan yerler hukuki düzenlemelere konu olmaktadır ki, bunlar özelinde geliştirilen modern doğa koruma anlayışı 1900’lerin başından itibaren gelişim göstermeye başlamış, 1980’lerde bir disiplin olarak kabul görmüştür³. Korunan alanlar kültür varlıkları ya da tabiat varlıklarından oluşabileceği gibi, iki tür birlikte de korunan alanlarda mevcut olabilir. Bunlardan korunması gerekli doğal miras özelliği taşıyan korunacak alanlar, tabiat anıtı, tabiat parkı ya da tabiat koruma alanı gibi farklı statülerden oluşmaktadır⁴.

Koruma statüsü içerisine alınıp muhafazası gereken varlıklardan birisi de milli parklardır. Milli parklar çeşitli ve kimi zaman benzersiz doğal, bilimsel ve ekolojik değerleri barındırdığından vazgeçilmez önemdedir. Ayrıca tabii, arkeolojik, jeolojik, kültürel ve tarihi değerleriyle zenginlik arz eden milli parklar, geçmişle bugün arasında anlamlı bağlar kurulmasına katkı vermektedir⁵. İnsanlığın hem bugünü hem de yarını için bozulmamış değerlerin gereği gibi muhafaza edilmesinde milli parkların rolü eşsizdir⁶.

Sahip oldukları doğal güzellikler ve değerler, içinde yaşayan canlı çeşitliliği ya da ender rastlanır canlı türlerine ev sahipliği yapması, bir alanın milli park olarak kabulünde gözetilen etkenlerdir. Öte yandan özellikle insan tahribatları nedeniyle doğal alanlar ya da bu alanlarda yaşayan canlılar için oluşan tehlike, alanın milli park kabul edilmesinin gerekçeleri arasındadır. Yasa dışı ağaç kesimi ve avlanma, maden faaliyetleri, kaçak yapılaşma, yoğun turizm amaçlı kullanımlar ya da altyapı çalışmaları, ilk bakışta insan tahribatları arasında sayılabilecek örneklerdir. Bu yönüyle milli parklar, insanların kontrolsüz kullanımları ya da tahribatlarından doğanın korunduğu alanlardır.