Belediye Şirket Faaliyetlerini Yeniden Düşünmek: Mahalli Müşterek İhtiyaç Kavramı Kapsamında Elektronik Para Kuruluşu Olarak BELBİM A.Ş. ve İstanbulkart Uygulaması

Rethinking Municipal Corporations: BELBİM A.Ş. as an Electronic Money Institution and Istanbulkart Application within the Concept of Local Common Needs

Ömer Faruk EROL

Belediye tarafından, iktisadi faaliyet olarak ticari şirket kurma örnekleri Cumhuriyet’in ilk yıllarında başlamış ve günümüze kadar devam etmiştir. 5393 sayılı Belediye Kanunu madde 70’te, belediyelerin kendilerine verilen görev ve hizmet alanı kapsamında, mevzuatta düzenlenen usule göre şirket kurabileceği düzenlenmiştir. Nitekim, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından bir çok şirket kurulmuştur. BELBİM A.Ş. kuruluş tarihi ve faaliyetleri açısından bu şirketler arasında ilk sırada yer almaktadır. BELBİM A.Ş. günümüzde elektronik para kuruluşu olarak faaliyet göstermekte ve “İstanbulkart” uygulaması ile toplu ulaşım faaliyetinde ödeme hizmeti vermektedir. Mahalli idareler tarafından kurulan şirketler arasında elektronik para kuruluşu olarak ilk ve tek nitelikte olan BELBİM A.Ş., mahalli müşterek ihtiyaç kavramı ile belediye şirket faaliyetlerinin sınırlarını ve içeriğini yeniden ele alınması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır.

Mahalli Müşterek İhtiyaç, Mahalli Kamu Hizmeti, Belediye, Belediye Şirketleri, Elektronik Para, Elektronik Para Kuruluşu.

Beginning in the early years of the Republic, examples of municipalities creating commercial firms as an economic activity have lasted until the present day. Article 70 of the Municipal Law No. 5393 stipulates that municipalities may establish companies within the scope of the duties and services assigned to them, in accordance with the procedures set out in the legislation. As a matter of fact, many companies have been established by the Istanbul Metropolitan Municipality. BELBİM A.Ş. ranks first among these companies in terms of its establishment date and activities. Today, BELBİM A.Ş. operates as an electronic money institution and provides payment services in public transportation through the “İstanbulkart” application. BELBİM A.Ş., the first and only electronic money institution founded by local administrations, reveals the necessity to reconsider the concept of local common needs and the scope and nature of municipal company activities.

Local Common Needs, Local Public Service, Municipality, Municipal Corporations, Electronic Money, Electronic Money Institution.

Giriş

Türk idare hukukunda, idarenin faaliyetleri, görevleri, beş başlık altında incelenmektedir: İdari kolluk faaliyetleri, kamu hizmetleri, özendirme ve destekleme işlemleri, öngörme ve alternatif belirtme ödevi, özyönetim işleri.¹ İdarenin bu görevleri, faaliyetleri geniş anlamda kamu hizmeti olarak da ifade edilebilir. İdare tarafından ifa edilecek kamu hizmetleri ise hizmetin niteliğine ve şartlara göre ilgili idare tarafından yerine getirilecektir. İdarenin bütünlüğü ilkesini de göz önüne aldığımızda, kural olarak vatandaşa sunulacak hizmetlerin ya merkezi yönetim ya da yerinden yönetim kuruluşları tarafından sunulacağını söyleyebiliriz.

Merkezi idare ve yerel yönetimler esas olarak kamu hizmeti ifa etmektedirler, fakat bu idareler tarafından sunulacak faaliyetlerin neler olacağına, bir başka ifadeyle hangi faaliyetin kamu hizmeti olacağına, kim tarafından nasıl yerine getirileceğine anayasa ve kanun koyucu tarafından karar verilmektedir.² Merkezi idare ile mahalli idare arasındaki bu görev bölüşümdeki amaç, bir başka ifadeyle, hangi faaliyetin kim tarafından gerçekleştirileceğine dair paylaşımdaki amaç, hizmetin vatandaşa en iyi şekilde götürülecek kurumun tespit edilmesi, ölçüt ise hizmetin ifasını en etkin ve yararlı şekilde sağlayacak idarenin seçilmesidir.³

Fakat belirtmek gerekir ki, Devletin iktisadi politikasındaki değişiklik ve kamu hizmeti ile kamu menfaati alanının genişlemesi neticesinde, kamu hizmetinin öznelerinin şekil ve sayısı artmış, kamu hukuku etkisine de tabi olacak özel hukuk tüzel kişisi niteliğinde şirketler ortaya çıkmaya başlamıştır.⁴ Kamu hizmetinin ifasında kamu-özel kesim ilişkisi⁵ ve idarenin de şirket kurabilmesi⁶ nedeniyle, idare hukuku açısından şirketlerin ele alındığı ve incelendiği ayrı bir rejimin⁷ de olması gerektiğini söyleyebiliriz.