Vesayet ve Denetim Makamlarının Onayına Muhtaç İşlemler (TMK m. 462-463)
Legal Transactions Requiring Approval of Guardianship and Supervisory Authority
Ekrem KURT
Vesayet, sınırlı ehliyetsiz veya tam ehliyetsiz sayılan kimselerin hukuki güvenliğini sağlamak için TMK tarafından öngörülen iki temel yasal temsil rejiminden biridir. Diğer rejim velayettir. Velayette veli her zaman ana ve/veya baba olduğu için bunlara güven tamdır. Oysa vesayette vasi çoğu zaman ana baba dışındaki kimselerdir. Zayıf durumdaki bir kişinin en iyi ve doğal koruyucusu onu dünyaya getiren kişiler, yani ana ve babadır. Bu paradigmadan hareket eden kanun koyucu velinin denetimine çok sınırlı hallerde gerek duymuşken vasi üzerinde ise tam bir güvensizliğe dayalı düzenlemeler öngörmüştür. Vasi TMK m. 462’de sayılan on dört kalem önemli işlem bakımından vesayet makamının iznine tabi tutulmuştur. Vesayet makamı özel vesayette aile meclisi iken kamu vesayetinde sulh mahkemesidir. Yine TMK m. 463’te yedi kalem olarak sayılan ve daha önemli olduğu kabul edilen işlemler bakımından da vesayet makamının iznine ilave olarak denetim makamının da izni aranmıştır. Denetim makamı her zaman asliye mahkemesidir.
Vasi, Vesayet Altındaki Kişi, Vesayet Makamı, Denetim Makamı, İzne Tabi İşlemler.
Guardianship is one of two legal representation regimes provided by the Turkish Civil Code (TCC) in order to provide the legal security of the minors and the persons under guardianship. The other regime is custody. Since the guardians are always the mother and father or one of them in custody, they are fully trusted. However, in guardianship, the guardian is principally someone else other than the parents. The best and natural protector of a weak person are his/her parents. Acting from this paradigm, the legislator required the supervision of the parent in exceptional situations, while it envisaged regulations based on complete distrust on the guardian. Guardian is subject to the permission of the guardianship authority in terms of important transactions which were listed as fourteen items in TCC Art. 462. While the guardianship authority is the family council under private tutelage, it is the court of peace under public tutelage. In addition to the permission of the guardianship authority, the permission of the supervisory authority was sought in terms of the transactions that were listed as seven items in TCC Art. 463 and considered to be more important. The supervisory authority is always the court of first instance.
Guardian, Minör, Guardianship Authority, Guardianship Supervisory Authority, Transactions Due to Permission.
I. FİİL EHLİYETİ
Kişinin kendi yaptığı işlemlerle kendi lehine haklar ve aleyhine borçlar meydana getirebilmesi ve kendi eylemlerinden sorumlu olabilme ehliyetine fiil ehliyeti denir. Fiile ehliyeti 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu1 (TMK) m. 9/I’de “Fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir” şeklindedir. Ancak hükümdeki bu tanım fiil ehliyetinin tamamına yönelik olmayıp, onun bir kısmını oluşturan hukuki işlem ehliyetine yöneliktir. Fiil ehliyetinin kapsamında haksız fiil sorumluluğu2 da bulunmaktadır3 .
Hak ehliyetine sahip olmak için kişi sayılmak yeterli iken fiil ehliyetine sahip olmak için kişi olmak yeterli değildir, ek koşullar aranır.
En önemli koşul ayırt etme gücünün (temyiz kudreti) varlığıdır. Ayrıca kişinin ergin olması ve kısıtlı olmaması da gerekir.
Ergin olmak kural olarak on sekiz yaşın doldurulmasıyla gerçekleşir (TMK m. 11/I). Ancak bazı durumlarda bu yaştan önce de kişinin ergin sayılması mümkündür. Bunlar yargısal erginlik ve erken evlenme halleridir.
Onbeş yaşını dolduran küçük, kendi isteği ve velisinin rızasıyla mahkemece ergin kılınabilir (TMK m. 12). Buna yargısal erginlik (kazai rüşt) de denir.
Erken evlenme ise 17 yaşını dolduran kadın veya erkeğin yasal temsilcisinin izniyle evlenmesi veya 16 yaşını dolduran kimsenin olağanüstü sebeplere dayanması halinde hakim tarafından evlenmesine izin verilmesi durumunda gerçekleşir. Evlenme kişiyi ergin kılar (TMK m. 11/II).
Kısıtlı olmamak ise fiil ehliyetinin olumsuz koşulunu oluşturur. Kısıtlama nedenleri TMK m. 405-408 arasında düzenlenmiştir. Bunlar, akıl hastalığı ve akıl zayıflığı (m. 405), Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim (m. 406), istek üzerine (yaşlılığı, engelliliği, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir) kısıtlılık sebepleridir.
TMK’nin “bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olma” halini de kısıtlama nedenlerinden biri olarak sayan m. 407/I hükmü ve onunla birlikte II. fıkra ve bu hükümlere bağlı olan 471. maddeleri Anayasa Mahkemesi’nin 22.3.2023 tarihli ve E. 2022/105, K. 2023/54 sayılı kararı ile Anayasa’ya aykırı bulunarak iptal edilmiştir4 . Mahkemece kararın Resmi Gazetede yayımı tarihinden itibaren 9 ay sonra yürürlüğe girmesine karar verilmiştir. Böylece bir yıl ve daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkum olma hali, 23.3.2024 tarihinden itibaren kısıtlama nedeni olmaktan çıkmış olacaktır.
Öğretide yerleşik sınıflandırmaya göre kişiler fiil ehliyeti bakımından, yukarıda açıkladığımız koşulların varlığı veya eksikliğine göre dört gruba ayrılmaktadır:
Ayırt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlı olmayan kimselerdir. Bunların fiil ehliyeti tamdır. Tüm hukuki işlemleri tek başlarına yapabilirler, haksız fiillerinden sorumludurlar.
