Platform Çalışması: Çalışan Statüsünün Belirlenmesi Sorunu

Platform Work: The Question of Determining the Status of Employee

Erbil BEYTAR

Gelişen teknoloji ile beraber zaman içerisinde çalışma hayatı da dijitalleşmektedir. Dijital dönüşüm önce ekonomiyi daha sonra çalışma ilişkilerini ve toplumu etkilemekte ve değiştirmektedir. Çalışma hayatındaki dijitalleşme de yeni çalışma türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yeni çalışma türleri, klasik çalışma türlerinden zaman, mekan ve kişi kavramlarının nitelendirilmesi bakımından ayrılmaktadır. Platform çalışmaları da bu yeni çalışma türlerindendir. İşgücü istem ve sunumunun dijital çalışma platformları aracılığıyla eşleştirilmesine dayanan platform çalışma biçiminin çalışma yaşamının geleceğinde önemli bir yere sahip olması beklenmektedir. Platform çalışması, online ortamda iletişimin sağlandığı, esnek ve genelde sürekliliği olmayan işlerin yapıldığı çalışma olarak tanımlanabilir. Atipik istihdam biçimlerinin ve bu bağlamda platform temelli çalışmaların sanayileşmiş ve gelişmekte olan ülkelerde giderek yaygınlaşması, çalışanların iş hukukuna ilişkin temel haklardan yararlanmaları konusunda bazı zorluklara yol açmaktadır. Gig ekonomisinde meydana gelen iş ilişkisinin eşit sonuçlar doğurmadığı bilinmektedir. Platformların kendilerini arz ile talebi buluşturan aracı, işçileri bağımsız yükleniciler olarak sınıflandırması pek çok sorunun ortaya çıkmasında başlıca nedeni oluşturmaktadır. Platform çalışması, klasik çalışma türlerinden farklı bir çalışma olduğu için tarafların statüsünün belirlenmesi noktasında sorunlar yaşanmaktadır. Çalışmamızda, platform çalışanlarının iş ve sosyal güvenlik hukukundaki koruyucu normlardan yararlanabilmeleri için statülerinin daha net belirlenmesi konusunu ele almaya çalışacağız. Ayrıca platform çalışanlarının işçi olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceği, bu konuda doktrinde ileri sürülen çözüm önerileri ve bunların değerlendirmesi incelenecektir.

Platform Çalışması, Crowdworking, Konum Tabanlı Çalışma, Çalışma Şartları, Çalışan Statüsü.

With the growing technology, the working life is becoming digitalized too. The digital transformation first impacts and transforms the economies, then work relations and society. Digitalization in working life has led to new ways of working. The new working type differs from the classical working types in the way of describing the concepts of time, place, and person. Platform works are also in this category of working type. The platform work style, depending on the matching of demand and supply of labour through digital labour platforms, is expected to have an important place in the future of working life. Platform work can be defined as a working type in which communication is provided in the online environment, flexible and generally non-permanent work is done. It is known that the employment relationship that occurs in the gig economy does not produce equal results. The main reason of many problems is that the platforms classify themselves as intermediaries that bring supply and demand together, and workers as independent contractors. Since the platform work differs from the classical working type, there are problems with regard to determining the status of the parties. In our study, we will try to address the issue of determining the status of platform employees clearly thus and so they can benefit from the protective norms in labour and social security law. Moreover, whether the platform employees can be described as workers, the solution offers put forward in the doctrine regarding this issue and their evaluation will be examined.

Platform Work, Crowdworking, Location-Based Study, Working Conditions, Employee Status.

GİRİŞ

Geçtiğimiz son otuz yılda teknolojik gelişmelerin hızla artması, internetin hayatımıza girmesi ve yaygınlaşması sosyal hayatı etkilediği gibi çalışma yaşamını da etkiledi. Yaşanan dijital dönüşüm zamanla fordist sisteme dayalı iş hukukunun temel kavramlarının sorgulanmasına neden olmuştur. Yirminci yüzyılın iş hukuku kavramları olan işçi, iş sözleşmesi gibi kavramlar, yirmi birinci yüzyılda gelişen teknoloji ile eski anlamlarında aşınmalar yaşamıştır. Özellikle internetin gelişmesi ile ortaya çıkan yeni çalışma türlerinde, iş hukukunun klasik kavramları yetersiz kalmaktadır. İnternetin ilk aşamada bilgi ve iletişim için kullanılması daha sonra çevrimiçi alışveriş için kullanılması son olarak da hizmet sağlanması veya eser alımı gibi konularda kullanılması çalışma hayatında birçok yeniliğe de sebep olmuştur. Ortaya çıkan yeni çalışma türleri, çalışmayı zaman, mekan ve kişi bakımından farklılaşmasına neden olmuştur. Platform çalışmaları da bu dönemde ortaya çıkan çalışma türlerindendir. Başta Avrupa ve Amerika’da olmak üzere hızla yayılan bu çalışma türünün klasik çalışmadan farklı yapısı, çalışma yaşamında ve işçi hakları alanında sorunlara neden olmuştur. Platform çalışmasında, tarafların geleneksel iş hukuku kavramları ile tanımlanmasında yaşanan zorluklar, çalışan haklarının korunması noktasında da kendini göstermektedir. Platform çalışmasında tarafların işçi veya işveren olarak tanımlaması konusundaki sorunlar yaşanmaktadır. Bu da özellikle çalışanların iş ve sosyal güvenlik hukuku mevzuatı korumasından çıkmasına neden olmaktadır. Bu çalışmamızda, platform çalışması ve özellikle platform çalışanlarının statüsünün belirlenmesindeki sorunlar ve çözüm olabilecek hususlar ele alınmaya çalışılacak, değerlendirmemiz ise sonuç kısmında yer alacaktır.

I. PLATFORM ÇALIŞMASI KAVRAMI

Platformlar; mal ve hizmet sağlanması gibi ticari işlemlerin, gönüllü faaliyetlerin veya sosyal medya gibi ticari olmayan işlemlerin koordinesinde kullanılan dijital ağlar olarak ifade edilir¹. Mal veya hizmetlerin özel şahıslar tarafından ücret karşılığı veya ücretsiz olarak internet aracılığıyla paylaşılmasına paylaşım ekonomisi denilmektedir. “Paylaşımcı”, “işbirlikçi” veya “gig” ekonomi olarak da adlandırılan platform çalışması, her geçen gün ilginin arttığı büyük bir ekonomik hacme sahiptir. Paylaşım ekonomisi diğer ifade ile yeni nesil esnek ekonomi, platformlar vasıtasıyla yapılmaktadır. Paylaşım ekonomisi ifade edildiği gibi sadece malların paylaşılması değil aynı zamanda birçok farklı alandaki dijital platformlarda özel kişilerce sunulan hizmetlerin koordinasyonunun gerçekleşmesini de sağlar. Dolayısıyla platform çalışması; dijital platformlar aracılığıyla arz ve talebin birleştirilmesini sağlayan oldukça geniş bir sanal dünyayı ifade eder².

Platform çalışmaları genel olarak iki sınıfa ayrılır. Bunlar; konum tabanlı platform çalışma (gig work) ve web tabanlı platform çalışma (crowdwork)dır. Konum tabanlı platform çalışmasında konaklama, taşıma, temizlik, tamirat gibi hizmetler sunulmaktadır. Konum tabanlı platform çalışması tarafların internet üzerinden bir uygulama vasıtasıyla buluşabildiği, burada hizmet sunan firmaların sunulan hizmete ilişkin asgari standartlar belirleyebildiği ve çalışanlara seçme hakkının da verilebildiği bir çalışma sürecini ifade etmektedir³.