Ölçülülük İlkesi Bağlamında Dijital Hizmet Vergisi ile Mülkiyet Hakkına Müdahale Edilmesi

Intervention of Property Rights with Digital Services Tax in the Context of the Principle of Proportionality

Buğra Vehbi DÖNER

Elektronik ticaretin vergilendirilmesinde 1994 yılından beri devam eden kapsamlı tartışmaların, her ne kadar küresel kurumlar vergisinin gelir üzerinden alınan vergiler açısından bir çözüm oluşturabileceği öne sürülebilirse de, halen küresel bazda net bir sonuca varamamış olması özellikle Avrupa Birliği ülkelerini dijital hizmet vergisi adında yeni bir verginin uygulanması ile yerel bir çözüme itmiştir. İlk kez Fransa’da tartışılan ve Dünya’nın farklı ülkelerinde uygulanmasına başlanan dijital hizmet vergisi Türkiye’de 7194 sayılı Dijital Hizmet Vergisi ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un Resmî Gazete’de yayımlanmasıyla ülkemiz mevzuatına da dâhil olmuştur. Ne var ki, ilgili kanunun dijital hizmet vergisine ilişkin hükümleri vergilendirme işlemlerinin tamamı gibi, mülkiyet hakkına mülkiyetin kontrolü yoluyla müdahale teşkil etmektedir. Mülkiyet hakkı Anayasa’nın 35. maddesinde temel hak ve özgürlükler arasında sayılmıştır. Ayrıca Türkiye’nin taraf olduğu İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) Ek Protokol 1’in 1. maddesi uyarınca mülkiyet bir insan hakkı olan mülkiyet hakkının sınırlandırılması Anayasa’nın 13. maddesinde yer alan esaslara göre yapılmak zorundadır. Bu çalışmanın konusu 13. maddedeki sınırlandırma kriterlerinden birisi olan ölçülülük ilkesinin gözetilmesi açısından dijital hizmet vergisini öngören kanun hükümlerinin incelenmesidir.

Dijital Hizmet Vergisi, Mülkiyet Hakkı, Özel Hayatın Gizliliği, Ölçülülük İlkesi, İnsan Hakları.

Except for the possibility that a global corporate income tax may provide a solution to taxes on income, discussions on the taxation of electronic commerce have been going on since 1994 is still continuing today. Since there isn’t any solution for those taxational problems some countries made their own solution: implementation of a new tax called digital services tax. Starting with France, digital services tax is being implemented in some countries at the world. In Turkey it is also implemented with code number 7194. However, the provisions of the relevant law, constitute an interference with the right to property. The right to property is listed both in Article 35 of the Constitution as one of the fundamental rights and freedoms in Turkish Constitution and in the European Convention on Human Rights Additional Protocol number 1 article 1. According to those rules interventions must be made according to the principles contained in Article 13 of the Constitution which is about proportionality. The subject of this study is to examine the provisions of the law that envisages digital service tax in order to observe the rules in the scope of proportionality.

Digital Services Tax, Right to Property, Principle of Proportionality, Right to Privacy, Human Rights.

GİRİŞ

Elektronik ticaretin vergilendirilmesi 1994 yılından beri tartışılmasına rağmen halen daha, küresel asgarî kurumlar vergisine ilişkin bir önerinin bir çözüm sunabilme ihtimali olması dışında, küresel bir çözüme kavuşamamıştır. Bunun üzerine 2018 yılından itibaren, başta Fransız Cumhuriyeti ve Alman Federal Cumhuriyeti olmak üzere bir dizi ülke yerel çözümler benimseme yönünde eğilimler göstermiştir. Bu bağlamda uzun süredir tartışılmakta olan “dijital hizmet vergisi” adıyla yeni bir vergi salımı yaparak elektronik ortamda hizmet sunumunu tüketim yerinde vergilendirmeyi öngörmüşlerdir. Türkiye Cumhuriyeti de 7194 sayılı Dijital Hizmet Vergisi ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun¹ ile aynı şekilde hareket etmiştir. Bu çalışmanın konusu bahsi geçen kanun ile ülkemizde 2020 itibariyle uygulanması düşünülen dijital hizmet vergisi yoluyla Anayasa’nın 35. maddesinde ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS) Ek 1. Protokolü 1. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkına müdahale edilmesinde ölçülülük ilkesinin gözetilip gözetilmediğidir. Çalışmanın ilerleme şekli tümevarım olarak belirlenmiştir. Buna göre, öncelikle inceleme konusu hak olan mülkiyet hakkına müdahalenin hukukî sınırları açıklanacaktır. Daha sonra, Ölçülülük ilkesi açısından dijital hizmet vergisi incelenecektir. Çalışmanın sonuç bölümünde de inceleme esnasında oluşan çıkarımlar değerlendirilecektir.

Çalışma sistematiğini bozmaksızın konuda kohezyonu sağlayabilmek adına çalışmanın iki üst başlıktan oluşması öngörülmüştür. İlk üst başlıkta mülkiyet hakkına müdahale bağlamında dijital hizmet vergisi başlığı yer almaktadır. Burada amaç mülkiyet hakkına ilişkin temel mevzuat hükümleri ve tanımlara yer vererek konunun kavramsal altyapısını ortaya koymaktır. Bu üst başlık altında, öncelikle mülkiyet hakkının genel anlamı ve kapsamına yer verilecektir. Esasen mülkiyet hakkının anlamı ve kapsamı üzerine çok daha geniş açıklamalar yapılabilecekse de burada insan hakları sistematiğindeki yeri ortaya konulacaktır. İkinci başlıkta ise, mülkiyet hakkının dijital ortamda vergilemede yeri ele alınacaktır. Burada dijital ortamda vergileme açısından özellik gösteren kavram ve kapsam sorunları ele alınacaktır. Daha sonraki başlıkta toplum yararına aykırı kullanım durumunda dijital ekonomide yer alan mülkiyet haklarına idarenin müdahale yetkisi ve bu müdahalenin nasıl yapılabileceği kısaca ifade edilecektir. Son alt başlıkta ise, mülkiyet hakkına müdahale türleri; yoksun bırakma, mülkiyetin kontrolü ve yararlanılmasının engellenmesi olarak üç alt başlıkta ele alınacaktır. Bu alt başlıklarda önce müdahaleye ilişkin genel bilgi paylaşılacak daha sonra ise dijital hizmet vergisinde özellik gösteren haller ifade edilecektir.

İkinci üst başlık ise ölçülülük ilkesi bağlamında bir önceki bölümde incelenen müdahalelerin analizinin yapılmasına ayrılmıştır. Bu başlık altında iki başlık yer almaktadır. Bunlardan ilki Anayasa’nın 13. maddesinde ölçülülük ilkesi dışında yer alan sınırlandırma ölçütlerine ilişkindir. Bunlara yer verilmesinin sebebi bu hususlar olmaksızın ölçülülük ilkesinin oluşturacağı hiçbir haklar bloğunun tam ortaya konulamayacak olmasıdır. Esasen burada özellikle kanunilik ilkesi açısından daha geniş bir irdeleme yapmak istenirdi, ancak kanunilik ilkesi ve ölçülülük ilişkisi tek başına bir makale konusunu oluşturabilecek bir husus olduğundan bu konuda yüzeysel açıklamalar yapılmakla ve konu hakkında monografik eserlere atıf yapılması ile bu husus konunun dışında tutuldu. Bir sonraki başlıkta ise ölçülülük ilkesi bağlamında dijital hizmet vergisinin elverişlilik, gereklilik ve orantılılık olmak üzere üç alt başlık altında değerlendirilmesi yapılmıştır.

I. MÜLKİYET HAKKINA MÜDAHALE BAĞLAMINDA DİJİTAL HİZMET VERGİSİ

Mülkiyet hakkı, kişinin sahip olduğu şeyler üzerindeki haklarını güvence altına alır. Bu maddenin uygulanabilir olması için, kişinin “sahip olduğu şey”e kamu makamları tarafından bir müdahalede bulunulmuş olması gerekmektedir² . Bu noktada konunun mevzuattaki yerine değinilmesinde fayda vardır.

Mülkiyet hakkına ilişkin düzenlemeler İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS) 1 No.lu Ek Protokolü ve Anayasa’nın 35. maddesinde yer almaktadır. Anayasa’nın 35. maddesi hükmüne göre;

“Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.”