Tehlikeli Maddelerin Deniz Yoluyla Taşınması

Carriage of Dangerous Goods by Sea

Hacı KARA

Lojistik ve taşıma ticaretin olmazsa olmaz iki koludur. Eşya karada, denizde, havada veya içsuda taşınır ve ülke içerisinde ya da ülkeler arasında sevkedilir. Bunlar arasındaki önemli bir kolu ise; gerek maliyetlerin azlığı gerekse taşıma kapasitesinin fazlalığı bakımından, deniz yoluyla yapılan taşımalar oluşturur. Deniz taşımacılığı, denizcilik sektörünün bilinen en eski koludur. Deniz yoluyla ilk yük taşımacılığının 5.000 yıl öncesinde gerçekleştirildiği tahmin edilmektedir. Zaman içerisinde emtia ticareti daha uzak mesafelere uzanmış, emtianın taşınmasına olan ihtiyaç da gün geçtikçe artmıştır. Taşımacılık sektöründe deniz taşımacılığı sayesinde, yalnızca kara taşımacılığı ile başarılamayacak bir şekilde endüstrinin her alanında oldukça geniş kapsamlı bir pazar açılmıştır. Eşyayı deniz yoluyla taşımaksızın modern dünyanın ihtiyacı olan geniş ölçekte ithalat ve ihracat yapmak mümkün değildir. Bu yüzden denize kıyısı olan ve taşımaya elverişli nehirler boyunca endüstri alt bölümlere ayrılarak çoğalmış, bu gelişmeler sayesinde taşımacılık kısa sürede ülkenin diğer kara kısımlarına yayılmıştır. Bu sebeple deniz taşımacılığı modern ekonomiler için önemli bir faktör haline gelmiştir. Dünya ticaretinin %90’ında taşıma, deniz yoluyla gerçekleştirdiğinden, uluslararası denizcilik sektörü küresel ekonominin can damarı haline gelmiştir. Nakliye olmadan kıtalararası ticaret, hammadde veya uygun fiyatlı gıda ve mamul malların ithalat ve ihracatını yapmak mümkün olmazdı. Bu durumda ise dünyanın yarısının açlıktan ölmesi ve yarısının da donması kaçınılmaz olurdu. Dolayısıyla, taşımacılık ticaretle uğraşan ülkeler için deniz taşımacılığı anahtar bir sektör olarak görülebilir. Buna karşın, dünyadaki 195 ülkeden 43’ünün denizle teması hiç yoktur. Karayla çevrili bu ülkeler diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, bu ülkeler denizle bağlantılı olan komşu ülkelere bağlılıkları nedeniyle dezavantajlıdırlar. İlginç sonuçlardan biride karayla kuşatılmış bu 43 ülkeden 31’inin gelişmekte olan ülke olması ve bunlardan 16’sının dünyanın en fakir ülkeleri arasında yer almasıdır. Bu istatistiki bilgi dahi ülkelerin gelişmeleri ve iktisadi bakımdan büyümeleri için denizyoluyla taşımanın ne denli önemli olduğunu açıkça göstermektedir. Taşınan eşyaların önemli bir kısmını da tehlikeli yükler oluşturur. Tehlikeli yükün en fazla taşındığı, taşıma aracı ise hiç şüphesiz gemilerdir. Bu nedenle tehlikeli yüklerin taşınmasında genel kuralların dışında özel bir düzenleme yapılmaktadır. Konunun bu kadar önemli olmasına rağmen Türk hukukunda fazla incelenmemiştir. Bu çalışmada tehlikeli maddeler, deniz yoluyla taşıma ve hukuki sorumluluk incelenecek; idari ve cezai sorumluluk incelenmeyecektir.

Tehlikeli Madde, Deniz Yoluyla Taşıma, Liman Devleti, Konişmento, Deniz Kirliliği ve Taşıyanın Sorumluluğu.

Logistics and transportation are two indispensable branches of trade. Goods are transported by land, sea, air or inland water and shipped within or between countries. An important branch among them is; In terms of both the low costs and the excess of the carrying capacity, it constitutes the transportations made by sea. Maritime transport is the oldest known branch of the maritime industry. It is estimated that the first freight transport by sea was carried out 5,000 years ago. Over time, commodity trade has extended to longer distances, and the need for the carriage of goods has increased day by day. Thanks to maritime transport in the transport sector, a very comprehensive market has been opened in all areas of the industry, which cannot be achieved with land transport alone. It is not possible to import and export the goods on a large scale, which the modern world needs, without transporting the goods by sea. For this reason, the industry has been divided into sub-sections along the rivers that have a coast and are suitable for transportation, and thanks to these developments, transportation has spread to other land parts of the country in a short time. For this reason, maritime transport has become an important factor for modern economies. Since 90% of world trade is carried by sea, the international shipping industry has become the lifeblood of the global economy. Without shipping, intercontinental trade, the import and export of raw materials or affordable food and manufactured goods would not be possible. In this case, it would be inevitable that half of the world would starve to death and half would freeze. Therefore, maritime transport can be seen as a key sector for shipping trading countries. On the other hand, 43 out of 195 countries in the world have no contact with the sea. Compared to other countries, these landlocked countries are at a disadvantage because of their dependence on neighbouring countries that are connected to the sea. One of the interesting results is that 31 of these 43 landlocked countries are developing countries and 16 of them are among the poorest countries in the world. Even this statistical information clearly shows how important the maritime transport is for the development and economic growth of countries. Dangerous loads constitute a significant part of the transported goods. Undoubtedly, ships are the transportation vehicles that carry the most dangerous cargo. For this reason, a special arrangement is made in the transportation of dangerous goods apart from the general rules. Although the subject is so important, it has not been studied much in Turkish law. In this study, dangerous goods, transportation by sea and legal responsibility will be examined; Administrative and criminal liability will not be examined.

Dangerous Goods, Sea Transport, Port State, Bill of Lading, Marine Pollution and the Liability of Carrier.

Günümüzde, tehlikeli maddelerin çok sayıda sektörde kullanılması ve gelişen teknoloji ile birlikte ulaştırma faaliyetleri de artmıştır. Buna bağlı olarak tehlikeli yüklerin yer değiştirmesine olan gereksinim de aynı oranda fazlalaşmıştır. Üretim ve günlük hayatı sürdürmek için kullanılan maddelerin yanı sıra özellikle gelişen kentlerde ve endüstriyel tesislerde ortaya çıkan atıkların yeniden değerlendirilmek, imha edilmek veya depolanmak gibi muhtelif amaçlarla taşınması, mevcut taşıma işlemlerinin önemini daha da arttırmıştır. Bu nedenle ülkeler tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili olarak bir takım yasal düzenlemeleri hayata geçirmişlerdir. Bu düzenlemelere bağlı olarak karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu ulaşım türlerinde¹ uyulacak çeşitli yöntem ve esaslar belirlenmiştir.² Zira tehlikeli eşyanın³ taşınması dikkat ve özen gerektiren, bir diğer deyişle özellikli bir taşımadır. Bu nedenle özel hükümlere tabidir. Tehlikeli madde içeren ve taşınacak olan tüm maddeler, kanunlara uygun olarak yüklenmeli ve taşınmalıdırlar.⁴

Tehlikeli eşya taşınmasında ilgili olması bakımından denizde eşya taşıma sözleşmeleri hakkında bilgi verilecek sonrasında ise tehlikeli eşyaya dair hukuki düzenlemelere ve özel hususlara yer verilecektir.

Navlun sözleşmesi,⁵ taşıyanın bir ücret karşılığında, yükün (eşyanın)⁶ denizde taşınmasını taahhüt ettiği sözleşmedir.⁷ Bir diğer ifadeyle navlun sözleşmesi ile kastedilen, “denizde eşya taşıma sözleşmesi”dir.⁸ Kural olarak üçüncü kişi yani gönderilen yararına yapılan bir sözleşmedir.⁹ Türk ve Alman hukuklarındaki anlamı ile navlun sözleşmesinin bir türü olan çarter sözleşmelerinde de (charter agreement) geminin teknik ve ticari yönetimi ile birlikte zilyetliğinin devri değil, sadece geminin tamamının veya bir kısmının taşıtana tahsisi söz konusu olur. Kırkambar sözleşmesi ile taşıyan ayırt edilmiş eşyayı denizde taşımayı üstlenir.¹⁰ Bu tür sözleşmede geminin herhangi bir kısmının ya da herhangi bir yerinin taşıtana tahsis edilmesi söz konusu değildir [TTK m. 1138/1(b)].¹¹ Bu sebeple taşıyan hakkında, donatan hakkındaki hükümler uygulanmaz.¹²