Nişanlılığın Sona Ermesinin Hukuki Sonuçlarından Hediyelerin Geri Verilmesi

Return of Gifts as a Legal Consequence of Breaking Off an Engagement

Gözde ZEYTİN ÇAĞRI

Birbirleriyle evlenmek isteyen çiftler nişanlanma ile evliliğe ilk adımı atmış olurlar. Nişanlanma sırasında veya nişanlılığın devamında nişanlılar ve nişanlıların yakınları birbirlerine çeşitli hediyeler verirler. Ne var ki nişanlılık ilişkisi her zaman evlenme ile sonuçlanmaz. Nişanlılığın sona ermesiyle birlikte ortaya çıkacak hukuki sonuçlardan biri de nişanlanma dolayısıyla alınmış olan hediyelerin geri verilmesidir. Türk Medeni Kanunun 122. maddesinde nişanlılığın evlenme dışında bir sebeple sona ermesi durumunda hediyelerin geri verilmesi düzenlenmiştir. Hükme göre sadece nişanlıların birbirlerine değil aynı zamanda ana ve baba ya da onlar gibi davranan kişilerin de diğer nişanlıya vermiş oldukları hediyeler geri istenebilecektir. Bu kapsamda olanlar alışılmışın dışındaki hediyelerdir. Hediyelerin geri verilmesinin istenebilmesi için nişanlılık evlenme dışındaki bir sebeple sona ermelidir. Diğer yandan bir nişanlının üçüncü kişilere verdiği hediyelerle nişanlıların ana ve babasının ya da yakınlarının birbirlerine vermiş oldukları hediyeler TMK m. 122 kapsamı dışında kalır. İnceleme konumuz nişanlılığın sona ermesinin hukuki sonuçlarından hediyelerin geri verilmesi başlığı altında hediye kavramı, hangi hediyelerin alışılmış hangilerinin alışılmışın dışında olduğu, hediyeleri geri istemenin şartları, geri vermenin kapsamı ve aksi durumda açılabilecek dava/davalardır.

Nişanlanma, Nişanlılığın Sona Ermesi, Hediye, Hediyelerin Geri Verilmesi, Geri Vermenin Kapsamı.

Couples who want to marry each other take the first step into marriage through engagement. At the time of the engagement or during the engagement period, the engaged couple and their relatives give each other various gifts. However, the engagement does not always end with marriage. One of the legal consequences that will arise if the engagement is broken is the claim for return of gifts received by virtue of engagement. It is designated in the Article 122 of the Turkish Civil Code that the gifts exchanged because of engagement shall be returned if the engagement ends for a reason other than marriage. According to the provision, it is specified that not only the gifts exchanged by the engaged couple but also the parents or the persons who act like parents of the engaged couple can claim the return of gifts they have given to the other fiancé(e). Those which can be claimed back are the uncustomary gifts. The parties can claim the gifts back only if the engagement has ended for a reason other than marriage. On the other hand, the gifts given by an engaged person to third parties and the gifts exchanged by the engaged person’s parents or relatives lie outside the scope of the Article 122. Within the scope of this study, the concept of gift, which gifts are customary and which are uncustomary, the conditions for claiming the return of gifts, the scope of returning the gifts, and the lawsuits that could otherwise be filed will be covered under the title of the return of gifts as a legal consequence of the breaking off an engagement.

Engagement, Breaking Off an Engagement, Gift, Return of Gifts, Scope of Returning Gifts.

GİRİŞ

Kanun koyucu, nişanlanmayı Türk Medeni Kanununun (TMK), Aile Hukuku Kitabının 118 ve 123. maddeleri arasında düzenlemiştir. Nişanlanma, evlenmenin ön evresidir. Nişanlılık ilişkisinin kurulmasıyla birlikte nişanlılar, nişanlı çiftin aileleri ve yakınları bu süreçte nişanlılara ve birbirlerine hediyeler verirler. Nişan dolayısıyla yapılan bu kazandırmalar ileride evlenmenin gerçekleşeceği düşüncesine dayandığı gibi aynı zamanda bu kazandırmaların temelinde tarafların birbirine duyduğu yakınlık, sevgi, saygı ya da örf ve âdet de yer alabilir. Buna karşın hayatta beklenilmeyen durumlar ortaya çıkabilir, nişanlılardan biri ölebilir, nişanlılardan biri haklı sebeple veya hiçbir haklı sebebe dayanmadan nişanlılık ilişkisini sona erdirmek isteyebilir. Nişanlılık ilişkisi evlenme dışındaki bir sebeple sona erdiğinde bu ilişki ile birlikte ortaya çıkan hak ve yükümlülükler de kendiliğinden son bulur. Nişan bozulduktan sonra ise hukuksal sebep ortadan kalkacağı için hediyelerin geri verilmesi gündeme gelir.¹ Kanun koyucu, birbirine hediye veren tarafların malvarlığında nişanın bozulmasından sonra bir artış olmasını istemediği için hediyelerin geri verilmesini hüküm altına almıştır.²

Bu kapsamda TMK m. 122’de düzenlenen hükme göre, “nişanlılık evlenme dışındaki bir sebeple sona ererse, nişanlıların birbirlerine veya ana ve babanın ya da onlar gibi davrananların, diğer nişanlıya vermiş oldukları alışılmışın dışındaki hediyeler, verenler tarafından geri istenebilir. Hediye aynen veya mislen geri verilemiyorsa, sebepsiz zenginleşme hükümleri uygulanır.” Hükümde hediyelerin geri verilmesinin istenebilmesi için gerekli şartlar yer almaktadır. Öncelikle hediyelerin istenebilmesi için nişanlılık evlenme dışında bir sebeple sona ermelidir. Aynı zamanda hediyelerin alışılmışın dışında olması da gerekmektedir. Nişanlılığın sona ermesi ile birlikte nişanlıların birbirlerine veya ana ve babanın ya da onlar gibi davrananların, diğer nişanlıya vermiş oldukları hediyeler diğer şartlar da sağlandıktan sonra istenebilecektir.

Çalışmamızda, nişanlılığın sona ermesinin hukuki sonuçlarından olan hediyelerin geri verilmesi, nişanlanmadaki hediye kavramı, alışılmış ve alışılmışın dışındaki hediyeler, hediyeleri geri istemenin şartları, geri vermenin kapsamı, dava ve zamanaşımı başlıkları Yargıtay kararları ışığında ele alınmıştır.

I. HEDİYE KAVRAMI

Hediye çeşitli sebeplerle verilebilir. Nişanlılardan biri tarafından diğerini sevindirmek, mutlu etmek ya da nişanlılığı kutlamak için verilebileceği gibi nişanlılığın devamında da çeşitli sebeplerle, örneğin nişanlılardan birinin doğum günü olduğunda verilebilir. TMK m. 122 hükmü “hediye” kavramına yer vermiş fakat kavrama dair herhangi bir tanımlama yapmamıştır. Hükümde yer alan “hediye” kavramının tanımı doktrin ve uygulama tarafından belirlenmiştir. Buna göre, ekonomik değeri olan her türlü kazandırma ve malvarlığı unsuru hediye olarak kabul edilebilir.³

Nişanlılık dolayısıyla nişanlılardan birinin diğer nişanlıya kazandırdığı her türlü sıra dışı ekonomik değer hediye kavramı içerisinde yer almaktadır.⁴ Nişan yüzükleri, saat, pırlanta, altın, olabileceği gibi elbise, ayakkabı, kravat da hediye olabilir. Hediyeye konu olan mallar genellikle taşınır ve nadiren de olsa taşınmaz olabilir.⁵ Örneğin araba, yat, apartman dairesi ya da yazlık da hediye kapsamı içerisinde yer alabilir.

Doktrinde bir görüşe göre,⁶ hediye deyiminin kapsamına, çiçek, şekerleme, pasta vesaire gibi tüketilmek amacı ile verilen şeyler girmez. Nişan yüzükleri, mücevherler, otomobil, bir miktar para ve bunlara benzer eşya hediye olarak nitelendirilmelidir. Bir başka görüşe göre⁷ ise değeri düşük olsa bile tüketilebilen veya tüketilemeyen diğer her türlü eşya hediye kavramı içinde değerlendirilir. Kanımızca hem tüketilen hem de tüketilemeyen şeyler hediye kavramı içinde yer almalıdır. Fakat bunlar arasında niteliklerine göre alışılmış ve alışılmışın dışında ayrımı yapılarak bir sonuca varılmalıdır. Öte yandan nişan için verilen bir yemek ziyafeti, nişanlılardan birinin diğer nişanlının gönlünü almak amacıyla verdiği ufak tefek şeyler ise hediye kavramına girmemektedir.⁸

Ahlaki bir ödevin yerine getirilmesi sebebiyle verilen şeyler hediye kavramına girmediği için geri verilmesi istenemez.⁹ Velidedeoğlu’na göre,¹⁰

“Ahlaki bir vazifenin ifası için verilmiş olan şey (meselâ nişanlısının annesi hastalanmış, tedavi masrafları onların mali durumunu güçleştirmiş ve diğer nişanlı onlara bir miktar para yardımı yapmışsa), bir hediye değildir, ahlaki bir borçtur ve bu itibarla da tabii (eksik) bir borçtur; ödendikten sonra artık bir dava ile geri istenmemesi lâzımdır.”