Uyumlu Eylemin Mukayeseli Hukuk ve Türk Hukukundaki Yeri ve Düzenleniş Biçimi

The Place and Regulation of Concerted Action in Comparative Law and Turkish Law

Ebru YILMAZSOY

Rekabeti ihlâl edici bir davranış türü olan uyumlu eylemlerin ilk ortaya çıkışı ve kaynağı Amerikan Antitröst hukukudur. Söz konusu ihlâl türü ile ilgili olarak Avrupa Birliği, Almanya ve Türk rekabet hukukunda yer alan yasal düzenlemelerin kaynağı da Amerikan hukukudur. Uyumlu eylemlerin Amerikan Antitröst hukukunda gelişimiyle birlikte Avrupa Birliğinde yasal zemine kavuşması ve bu gelişmelerin Türk rekabet hukukuna etkileri bu anlamda önem arz etmektedir. Bu çerçevede, çalışmamızda öncelikle uyumlu eylemlerin Amerikan Antitröst hukukunda düzenlenişi, daha sonrasında Avrupa Birliği ve Almanya’da düzenlenişi ve bu bilgiler ışığında Türk rekabet hukukunda yansıması ve düzenleniş biçimi ele alınmaktadır.

Uyumlu Eylem, Amerikan Antitröst Hukuku, Uyumlu Eylemin Mukayeseli Hukuktaki Yeri, ABİDA, Türk Rekabet Hukuk.

American Antitrust law is the first source of compliant actions, a type of behavior that violates competition. The source of the legal regulations in the European Union, Germany, and Turkish competition law regarding the type of violation in question is American law. With the development of harmonious actions in American Antitrust law, it is important that they gain legal ground in the European Union and the effects of these developments on Turkish competition law are important in this sense. In this context, our study primarily focuses on the regulation of harmonious actions in American Antitrust law, then the regulation in the European Union and Germany, and the way in which they are reflected and regulated in Turkish competition law in the light of this information.

Concerted Action, American Antitrust Law, The Place of Concerted Action in Comparative Law, TFEU, Turkish Competition Law.

Giriş

Piyasa ekonomisinin temeli rekabet kavramına dayanmaktadır. Piyasa sisteminin etkin bir şekilde işleyebilmesi ve beklenen faydaları verebilmesi ise ancak sağlıklı bir rekabet ortamının oluşturulması ile mümkündür. Ancak, artan teknolojik gelişmeler, üretim ve ticaret şekillerinde değişikliğe yol açmış ve ekonomik hayattaki sermaye birikimine, piyasa konsantrasyonuna neden olmuştur. Bu nedenler ise rekabeti kısıtlayıcı uygulamaları hızlandırmıştır. Özellikle, 19. Yüzyıldan itibaren hem Amerika’da hem de Avrupa’da kartel anlaşmaları hızla çoğalmıştır. Bunun yanı sıra, anlaşma olarak nitelendirilemeyen ancak teşebbüslerin birbirleri ile bağlantıya geçerek pazar politikalarının paralelleşmesiyle rekabetin ihlâl edilmesine yol açan uyumlu eylem kavramı ilk kez Amerika’da ortaya çıkmıştır.

Günümüzde, gelişen iletişim şekilleri nedeniyle kolaylıkla başvurulabilen bir rekabeti ihlâl edici davranış türü olan uyumlu eylemlerin ortaya çıkışı ve yasal düzenleme sürecinin ele alınması bu nedenle çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmamızda, öncelikli olarak, uyumlu eylemin kökeni olan Amerikan Antitröst hukuku ele alınmakta, daha sonrasında bu gelişmelerden ilham alarak yasal düzenlemelerin yapıldığı Avrupa Birliği ve Alman Rekabet hukukundaki düzenlemeler ve en son olarak Türk rekabet hukukundaki düzenlemeler ele alınıp incelenmektedir.

I. Mukayeseli Hukuktaki Düzenleniş Biçimi

Uyumlu eylemlerin ortaya çıkışından söz edildiğinde, ilk olarak Amerikan Antitröst hukuku akla gelmektedir. Zira Avrupa Birliği ve Türk rekabet hukukunda yer alan uyumlu eylemlerin kaynağı Amerikan hukukudur.¹ Bu durumda konuya Amerikan Antitröst hukukunun gelişimini ele almakla başlamak gerekir. Amerikan Rekabet Hukukunu oluşturan temel yasalar Sherman Yasası, Clayton Yasası, Federal Ticaret Komisyon Yasası ve Robinson-Patman Yasasıdır.

Amerikan 1800’lerde iç savaş sonrası hızlı ekonomik gelişmenin ve sanayileşmenin getirdiği pazarlardaki büyüme ve yatırımları finanse etme isteği küçük şirketlerin bir araya gelerek büyük ekonomik güçlere dönüşmesine yol açmıştır. Genellikle bu şirketler tröst (trust) denilen örgütlenmeler altında bir araya geliyorlardı. Tröstlerde farklı şirketlerin hisse senetleri Trustee denilen kişilerde, yani tek merkezde toplanmakta ve sahipleri adına bu kişilerce yönetilmekteydi.²

Bu tür şirketler farklı ürün pazarlarında giderek tekel gücü elde etmeye çalışıyorlardı. Küçük karteller ve pazara egemen teşebbüsler tarafından hukuka aykırı bir şekilde rekabetin sınırlanmasına yönelik eylemler ilk olarak ABD’de ortaya çıkmıştır. Pazardaki hâkim gücün kötüye kullanılması ve tam rekabetin sağlanmasını engelleyen karteller bir süre denetimsiz kalmışlardı. Ancak, kamuoyundan gelen baskılar sonucunda Amerikan Antitröst Hukukunun temelini oluşturan 1890 tarihli “Sherman Act” ile ilk olarak “kartel yasağı” öngörülmüştür.³

Sherman Yasası’nda danışıklı ilişkilerin “contract”, “combination”, “conspiracy” olmak üzere üç başlık altında toplandığı anlaşılmaktadır. Kanunda, uyumlu eylem (concerted action) kavramına rastlanmaz. Uyumlu eylem kavramı, Amerikan Rekabet Hukukuna içtihatlar yoluyla girmiştir.⁴ Daha sonra Kanun metinlerinde kullanılan ‘sözleşme’ (contract), ‘anlaşma’ (combination), ‘gizli anlaşma’ (conspiracy) ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. ‘Kararlar’ ve ‘uyumlu eylem” ifadelerinin ortak noktası ise birden fazla teşebbüsün birlikte hareket etmesidir; burada kendi başına hareket eden münferit kişiler kapsam içine alınmamaktadır.⁵

Sherman Yasası, rekabeti koruyucu iki genel hüküm içermektedir. İlk genel hüküm, Antitröst hukukunun temelinin oluşturan bu Yasa’nın 1. paragrafında yer almaktadır. Buna göre;