Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Yabancılık Unsuru İçeren Mirasçılık Belgelerinin Düzenlenmesinde Yetkili Makamlar, Uygulanacak Hukuk ve Yurtdışında Düzenlenen Mirasçılık Belgelerinin Türkiye’de Tanın(ma)ması

Competent Authorities to Issue a Certificate of Inheritance Involving a Foreign Element, the Applicable Law and the (Non) Recognition of a Foreign Certificate of Inheritance in Turkey

Zeynep Derya TARMAN

Sınır ötesi sosyal ilişkiler ağı ve yurtdışında yaşan Türk nüfus gözetildiğinde yabancılık unsuru içeren mirasçılık belgelerinin Türkiye’de talep edilebilmesi veya yurtdışından alınmış bir mirasçılık belgesine Türkiye’de etki tanınması uygulamada önem arz eden meseleler olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak, yabancılık unsuru içeren mirasçılık belgesinin düzenlenmesine ilişkin talepler söz konusu olduğunda hangi makamların yetkili olduğu hususu kimi tartışmaları barındırır. Miras davalarına ilişkin yetki kurallarını tayin eden özel hükümlerin, bir çekişmesiz yargı işi olan mirasçılık belgesinin verilmesi talepleri bakımından da dikkate alınıp alınmayacağı ihtilaflıdır. Yabancılık unsuru içeren mirasçılık belgesinin verilmesi işlemlerinde noterlerin yetkisi ise bazı tartışmalı hususları beraberinde getirmektedir. Öte yandan, Türk mahkemelerinden mirasçılık belgesi talep edilmesi halinde mirasa uygulanacak hukuk da -özellikle eş cinsel evliliklerde sağ kalan eşin miras hakkı yönünden- önem arz eden bir diğer meseledir. Diğer yandan, yurtdışından alınmış bir mirasçılık belgesinin tanınması ise gerek tanımanın önşartları kapsamında kesinleşme ve kararın bir mahkeme tarafından verilmiş olması şartları yönünden gerek tanımanın esas şartları kapsamında Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine giren ve kamu düzenine aykırı kararların tanımaya konu olamaması şartı bakımından bazı tartışmaları ve engelleri beraberinde getirir. Çalışmada anılan meseleler incelenerek uygulamadaki sorunlar ve doktrin tartışmaları ışığında yabancılık unsuru içeren mirasçılık belgelerinin alınmasında yetkili makam, uygulanacak hukuk ve bu belgelerin Türkiye’de tanınması meseleleri ele alınmıştır.

Mirasçılık Belgesi, Mirasa Uygulanacak Hukuk, Milletlerarası Yetki, Tanıma ve Tenfiz, Kesinleşme.

Considering the increase in the cross-border social interactions and the Turkish population living abroad, requesting a certificate of inheritance or the recognition of a foreign certificate of inheritance in Turkey constitutes an important issue in practice. However, determining the competent authorities for the issuance of a certificate of inheritance containing a foreign element brings in certain debates under Turkish law. It is debatable as to whether the jurisdictional rules in relation to inheritance disputes shall be applicable with regards to the requests for an issuance of a certificate of inheritance which is characterized as an uncontested (ex parte) proceeding. The authority of the notary publics in the issuance of a certificate of inheritance involves certain debatable issues as well. On the other hand, where a certificate of inheritance is requested from a competent Turkish court, the law applicable to inheritance is another contested issue, especially with regards to the inheritance right of the surviving spouse in the same-sex marriages. Further, the recognition of a foreign certificate of inheritance involves debates and obstacles relating to the preconditions and the requirements of recognition namely the requirements of finalization, the existence of a court decision as well as not falling within the scope of exclusive jurisdiction of Turkish courts. In this study, in examining the aforementioned issues the competent authority in obtaining a certificate of inheritance containing a foreign element, the applicable law and the recognition of such documents in Turkey are discussed in the light of the problems in practice and doctrinal views.

Certificate of Inheritance, Law Applicable to Inheritance, International Jurisdiction, Recognition and Enforcement, Finalization.

I. Giriş

Türk hukukunda Türk Medeni Kanunu (TMK)1 m.575’e göre mirasbırakanın ölümü ile miras açılır ve tereke bu ana göre belirlenir. TMK m.599 uyarınca kural olarak mirasçılar, mirası kanun gereği ayrı bir işleme ihtiyaç duymaksızın bir bütün halinde iktisap ederler. Mirasçılar terekeye elbirliği ile malik olmakla birlikte, mirasçıların üçüncü kişilerle işlem yapma ve haklar üzerinde tasarruf yetkilerinin bulunduğunu ispatlayabilmeleri için TMK m.598’de tanımlanmış olan mirasçılık (veraset) belgesine ihtiyaçları bulunmaktadır.2 Mirasçılık belgesi, mirasçıların talepleri üzerine sulh mahkemesi veya noterler tarafından verilen ve mirasçıların mirasçılık sıfatlarını ispatlamak suretiyle tereke değerleri üzerinde fiili hakimiyet sağlamalarını ve bu suretle terekedeki haklar üzerinde tasarruf edebilmelerini sağlayan bir yetki belgesi olarak tanımlanmaktadır.3 Mirasçılık belgesi asıl olarak çekişmesiz yargı yoluyla talep edilse de çekişmeli yargı yolu ile talep edilebilmesi de mümkündür. Bu durumda, dava sonucunda verilen belgeye veraset ilamı adı verilir. Çalışmamızda yabancılık unsuru içeren mirasçılık belgesi incelenecek olup veraset ilamından incelenen meseleler kapsamında önem arz ettiği ölçüde söz edilecektir.

Uygulamada, Türkiye’de ikamet eden bir Türk vatandaşı mirasçılık belgesine ihtiyaç duyabileceği gibi Türk vatandaşı olmayan ve/veya Türkiye’de ikamet etmeyen kişilerin de çeşitli sebeplerle bu belgeye ihtiyaç duyabileceği durumlar söz konusu olmaktadır. Yabancılık unsuru içeren bir uyuşmazlıkta mirasçılık belgesi talebi söz konusu olduğunda mirasçılık belgesinin verilmesinde yetkili Türk mahkemesinin nasıl belirleneceği tartışmalıdır. Özellikle Türkiye’de ikamet etmeyen kişilerin mirasçılık belgesi talebi söz konusu olduğunda yetkiye ilişkin bu tartışma neticesinde benimsenecek görüş uygulamada farklı sonuçların doğmasına yol açar. Bunun yanı sıra, eş cinsel birlikteliklerde sağ kalan eşin mirasçılık hakkı da tartışmalı hususlar barındırır. Zira uygulanacak hukuk bakımından eş cinsel evlilik çeşitli hukuk sistemlerinde düzenlenmiş iken Türk maddi hukukunda ve Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’da (MÖHUK)4 düzenlenmemiştir ve bu nedenle sağ kalan eşin mirasçı olamaması durumu gündeme gelebilecektir. Yabancılık unsuru içeren mirasçılık belgesi özelinde değinilmesi gereken diğer bir husus ise bu tür belgelerin tanınmasına ilişkindir. Yabancı adli veya idari makamlardan elde edilen bu belgenin kesin hüküm arz etmemesi nedeniyle veya diğer taraftan kesin hüküm arz eden veraset ilamının Türkiye’deki taşınmazlara ilişkin olması ve bu konuda Türk mahkemelerinin münhasır yetkisinin olması nedeniyle tanınmaması sorunuyla karşılaşılmaktadır. Anılan sorunlardan hareketle bu çalışmada, mirasçılık belgesinin hukuki niteliği üzerinde kısaca durulduktan sonra mirasçılık belgesinin düzenlenmesi konusunda Türkiye’de hangi makamların yetkili olduğu belirlenecektir. Bu kapsamda yabancılık unsuru içeren ve içermeyen mirasçılık belgesinin düzenlenmesinde yetkili makamlar ayrı ayrı ele alınacaktır. Bir Türk mahkemesinin yetkili olması durumunda mirasçılık belgesinin düzenlenmesinde uygulanacak hukukun - özellikle eş cinsel evlilikler yönünden - nasıl tespit edileceği ele alınacaktır. Son olarak da yurtdışında düzenlenen mirasçılık belgelerinin Türkiye’de hukuki etki doğurmasının mümkün olup olmadığı incelenecektir.

II. Mirasçılık Belgesinin Tanımı, Hukuki Niteliği ve Alınmasında Yetkili Olan Makamlar

Mirasçılık belgesi, mirasbırakanın yasal mirasçılarının hangi kişi ya da kişilerden olduğunu ve bu kişilerin yasal miras paylarını gösteren belgedir.5 Bu belge mirasçıya talebi üzerine verilmektedir ve onun mirasçı sıfatını kanıtlamak suretiyle tereke değerleri üzerinde taşınırlar bakımından fiili hakimiyeti elde etmek; taşınmazlarda ise sicil zilyetliğini elde ederek tasarruf etmesine yarayan kesin nitelikte olmayan bir yetki belgesidir.6 Türk hukukunda mirasçılık belgesi almaya yetkili kişiler yasal ve iradi mirasçılardır. Bunun yanı sıra, bazı durumlarda mirasbırakanın ya da mirasçının alacaklılarının, vasiyeti yerine getirme görevlisinin ve tapu müdürlüğünün de bu belgeyi talep etme hakkı bulunmaktadır.7

Mirasçılık belgesi, Türk hukukunda, mirasçının mirasçılık sıfatını ispat etmesini sağlayan, miras hakkının varlığına karine teşkil eden ancak aksi her zaman iddia ve ispat edilebilen bir belge niteliği taşımaktadır.8 Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)9 m.388 uyarınca, açıkça aksine hüküm olmayan hallerde, çekişmesiz yargı kararları maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmeyecektir. Bundan çıkan anlam, aksine hüküm olmayan hallerde çekişmesiz yargı kararlarının içeriğinin bağlayıcı olmadığı, şartların değişmesi halinde mahkeme tarafından gerekçesi gösterilmek suretiyle önceki kararın değiştirilebileceği, düzeltilebileceği ya da iptal edilebileceğidir. Mirasçılık belgesinin verilmesine ilişkin kararlar kesin hüküm teşkil etmediğinden bu belgenin geçersizliği her zaman ileri sürülebilir.10 Bu sebeplerle de mirasçılık belgeleri yasal delil olarak aksi ispat edilinceye kadar sahibinin mirasçılığına karine sayılır; fakat maddi hukuk yönünden mirasçılık sıfatını kesin bir şekilde tespit etmez.

Buna karşılık, mirasçılık belgesinin değiştirilmesi veya daha önce verilen mirasçılık belgesinin iptali ve yeniden düzenlenmesi davaları, çekişmeli yargıya dahil bir dava türü olduğundan bu davanın sonunda verilecek karar, kesin hüküm gücünü haiz bir ilam sayılacaktır.

Türk hukukunda mirasçılık belgesi vermeye yetkili makamlar TMK m.598’de düzenlenmiştir. 2011 yılında, TMK m.598/f.1 hükmü uyarınca mirasçılık belgesine ilişkin yapılan değişiklik üzerine mirasçılık belgesi sulh hukuk mahkemelerinin yanında ilgilinin talebi üzerine noterlerce de verilebilir.11