Atatürk’ün İmzasını Taşıyan Anayasa Tasarısı: “Teşkilât-ı Esasiye Kanunu” Projesi (1923)
The Draft Constitution signed by Atatürk: The Project of “The Basic Establishment Act” (1923)
Abdullah SEZER
“Efendiler! Hâkimiyeti milliyeyi de gabardin kumaşı gibi Avrupa’dan mı alacağız?
Hayır efendiler! Hâkimiyeti Milliye milletin hayatından çıkmıştır”.
[1924 Anayasası müzakereleri, Karesi Meb’usu Ali Şuuri(***)].
Atatürk’ün anayasacılık tarihimize katkısı açısından 2 anayasa tasarısından söz edebiliriz. Birincisi, “Halkçılık Programı” (Eylül 1921); ikincisi ise, “Teşkilât-ı Esasiye Kanunu Projesi”dir (Temmuz-Ekim 1923). İlki, 1921 Anayasası’nın (“Teşkilât-ı Esasiye Kanunu”) hazırlanmasında esas alınmıştır. Oysa ikincisi, 1923 Anayasa değişikliğine büyük ölçüde, 1924 Anayasası’na (“Teşkilât-ı Esasiye Kanunu”) ise sınırlı ölçüde yansımıştır. Öte yandan, ilk belge, Anayasa Hukukuna ilişkin birçok kitapta yer bulmaktadır. Buna karşın, -birkaç değinme hariç- sadece ikincisini konu alan herhangi bir bilimsel çalışmaya rastlanmamıştır. Bu durum bir eksiklik olarak değerlendirilmiş ve giderilmesinde yarar olacağı kanaatine varılmıştır. Ancak, belgenin ayrı uzmanlık gerektiren siyasî ve tarihî yönleri -hazırlanma süreci hariç- kapsam dışı bırakılarak, hukukî boyutuna yoğunlaşmanın doktrine daha fazla katkı sağlayacağı öngörülmüştür. Sonuç olarak, araştırmanın konusu, Atatürk’ün Osmanlıca el yazısıyla bizzat düzeltip imzaladığı 1923 Anayasa Tasarısı’dır.
Atatürk’ün Anayasa Projesi, 1921 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu, 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu, 1921 Anayasası, 1924 Anayasası, Halkçılık Programı, Mütehassıslar Encümeni, Kanûn-ı Esâsî Encümeni.
In terms of Atatürk’s contribution to our history of constitutionalism, we can talk about two major constitutional drafts. The first is the “Populist Program” (September 1921), the second is the “Project of the Constitution (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu)” (July-October 1923). The first draft was taken as a basis in the preparation of the 1921 Constitution. However, the second draft was reflected to a large extent in the 1923 Constitutional Amendment and to a limited extent in the 1924 Constitution. On the other hand, the first document is included in many books on Constitutional Law. However, -with the exception of a few references- there has not been any study dealing with the 1923 draft. Therefore, this situation was evaluated as a deficiency and it was concluded that it would be beneficial to eliminate it. However, it is foreseen that the political and historical aspects of the document, which require expertise, are excluded from the examination -as much as possible- and concentrating on the legal dimension will contribute more to the doctrine. As a result, the subject of this research is the 1923 Constitution Draft, which Atatürk personally corrected and signed in Ottoman handwriting.
The Constitutional Project of Atatürk, 1921 The Basic Establishment Act of 1921, 1921 The Basic Establishment Act of 1924, The Constitution of 1921, The Constitution of 1924, The Program of Populism, The Commission of Experts.
I. Giriş: 1921 ve 1923 Anayasa Tasarıları
Atatürk’ün Osmanlı-Türkiye anayasacılığına birçok açıdan etkisi olup, özellikle 2 anayasa tasarısının hazırlanmasında rol üstlenmiştir: 1921 ve 1923 tasarıları.
Asıl inceleme konumuz 1923 Tasarısı’na özgülenmiş olsa da, her iki belgenin anayasacılığımıza etkisine kısaca değinerek başlamakta yarar bulunmaktadır.
23 Nisan 1920’de Ankara’da ilk ulusal meclis açılırken, “ulusal egemenlik” ilkesi esas alınmıştır.1
I. Meclis’te oluşan siyasî grupların çoğu, kayda değer iz bırakmadan dağılmıştır. İstisna olarak, Halk Zümresi Siyasî Programı Halkçılık Programı’na, bu da 1921 Anayasası’na esin kaynağı olmuştur. Böylelikle siyasî program, Anayasa’nın temelini oluşturmuştur.2
Program halkçılık ve milliyetçilik eksenli olup, ulusal bağımsızlık ve ulus-devletin kuruluşu hedeflenmiştir.3 Tasarı’da ise Rousseau etkisinden söz edilmektedir.4
Meclis, “geçici anayasal belge” veya “geçiş dönemi anayasası”5 niteliği taşıyan 1921 metnini görüşürken, bu programı esas almıştır.
