Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Karar İncelemesi: Gizli Savunma Arşivlerinin Erişime Açık Hale Gelmesi Üzerine Düşünceler

Decision Review: Reflections on the Accessibility of Secret-Defense Archives

Onur KAPLAN

Devlet güvenliğinin sağlanması amacıyla birtakım belgelerin erişime kapalı olması hususu, birçok hukuk sisteminde karşımıza çıkan bir mesele olarak ifade edilebilir. Devlet güvenliğinin korunması açısından gizli kalması gerekli görülen gizli savunma arşivlerinin doğrudan kişilerin erişimine açık olmaması, bireylerin bilgi edinme ve belgelere erişim hakkı kapsamında bir istisna teşkil etmektedir. Fransız hukuku yönünden kendiliğinden sona eren süre sonunda gizli savunma arşivlerinin kişilerin erişimine açık olduğu ilgili kanunda belirtildikten sonra, buna ilişkin ayrıca ek bir idari usul kuralının getirildiği görülmektedir. Bu durumun, kişilerin ilgili arşivlere erişimini geciktirdiğini ve bilgi ve belgelere erişim hakkına ağır bir müdahale teşkil ettiğini ifade etmek mümkündür. Fransız Danıştayının (Conseil d’État) vermiş olduğu kararda da gizli savunma arşivlerinin erişime açılması için yeni idari işlem yapılmasını öngören kuralın iptaline karar verildiği görülmektedir. Bu durum, öngörülen idari prosedürün temel hak ve hürriyetin içeriğini zedeleyebilmesi ve kanunda öngörülen şartın kendiliğinden gerçekleşmesi halinde, o kuralın konusu oluşturan nesne/şeyin hukuki statüsünün değiştiğinin ne şekilde ileri sürülebileceği noktasında önemli tartışma konularını barındırmaktadır. Bu kapsamda çalışmada, söz konusu karara konu olay açıklanarak, Fransız hukuk sisteminde gizli savunma arşivlerinin erişime ne şekilde açık hale geldiği ve bunun hukuki etkilerinin neler olduğu ortaya konulacaktır.

Erişilebilirlik, İdare, İdari İşlem, Devlet Güvenliği, İdari Usul.

The fact that some documents are closed to access in order to ensure state security can be expressed as an issue that is regulated in many legal systems. The fact that secret defense archives, which are deemed necessary to remain confidential for the protection of state security, are not directly accessible to individuals, constitutes an exception within the scope of individuals’ right to obtain information and access documents. After it was stated in the relevant law that the secret defense archives were open to the access of individuals at the end of the automatically expiring period in terms of French law, it is seen that an additional administrative procedure rule was introduced regarding this issue. It is possible to state that this situation delays individuals access to the relevant archives and constitutes a heavy interference with their right to access information and documents. In the decision of the French Council of State (Conseil d’État), it is seen that it was decided to cancel the rule that requires new administrative action to open the secret defense archives. This situation includes important debates on how the legal status of the object/thing that constitutes the subject of that rule can be asserted if the prescribed administrative procedure may damage the content of fundamental rights and freedoms and if the condition envisaged in the law is realized spontaneously. In this context, in this study, the event subject to the decision will be explained, and it will be revealed how the secret defense archives in the French legal system became open to access and what the legal effects are.

Accessibility, Administration, Administrative Act, State Security, Administrative Procedure.

I. Giriş

Verilerin günümüzde öneminin artmasıyla birlikte, bilgi ve belgelere erişim hakkının kişiler açısından değeri de anlaşılmıştır.1 Bu kapsamda temel hak ve hürriyetler arasında “bilgi ve belgelere erişim hakkı2 önemli bir yer edinmiştir. Bununla birlikte söz konusu temel hak ve hürriyetten yararlanılması noktasında getirilen bir kısıtlama biçimi olarak, bazı belgelerin devlet güvenliği kapsamında halihazırda erişime kapalı olduğu ifade edilebilir.3 Devlet savunma arşivlerinin geçici bir süreyle erişime kapalı olduğu Fransız hukuk sisteminde ise; idari makamların ek bir idari prosedür uygulamak suretiyle bu arşivleri erişime açması söz konusu olmuştur.4 Bu kapsamda, gizli savunma arşivlerinin erişime açılması noktasında yasal düzenlemede belirli sürelerin geçmesi sonucu otomatik olarak arşivlerin erişime açık hale gelmesinden bahsedilse de 2011 ve 2020 yılında çıkarılan kararnamelerle idari makamın ek idari prosedür koymak suretiyle ayrıca arşivin “tasnif dışı hale geldiğine dair” karar alması gerektiği düzenlenmiştir.5 Buna göre şu sorular akla gelmektedir: (i). Yasal düzenlemede devlet savunma arşivlerinin belirli süre geçtikten sonra kendiliğinden açık hale gelmesi söz konusuyken; buna yönelik yeni bir kural koyucu idari düzenleme yapılabilir mi? (ii). Bilgi ve belgelere erişim hakkı çerçevesinde idari düzenleme yapılarak yeni bir idari prosedürün getirilmesi, idarenin kanuniliği prensibine aykırılık teşkil eder mi? Bunun yanında söz konusu idari düzenleme, bireylerin bilgi ve belgelere erişim hakkı bakımından ölçüsüz bir müdahale niteliğinde midir? (iii). Yasal düzenlemede öngörülen sürenin geçmesiyle birlikte arşiv belgelerinin hukuki statüsü kendiliğinden değişmekte midir, yoksa bu durumu saptayan yeni bir idari işlemin tesis edilmesi gerekir mi? Çalışmada, Conseil d’État tarafından verilen “Association des archivistes français et autres6 kararı çerçevesinde bu sorulara yanıt aranacaktır.

II. Karara Konu Olayın Açıklanması

Conseil d’État tarafından verilen “Association des archivistes français et autres” kararına konu olayda gizli savunma arşivlerinin açık hale getirilmesi bakımından öngörülen idari prosedürü içeren düzenlemenin, yasal dayanağının bulunmadığı ve hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle iptal edilmesi7 talep edilmiştir. Bu kapsamda kamu arşiv belgelerine dair mesleki faaliyette bulunan kişilerin menfaatini ilgilendiren bir durumun8 varlığı söz konusudur. Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nin 15. maddesiyle güvence altına alınan “toplumun, kamu görevlilerinden görevleriyle ilgili olarak hesap sorulabilmesi/sorumluluğun ileri sürülebilmesi9 çerçevesinde değerlendirilen kamu arşivlerine erişim,10 savunma gizliliği kapsamında sınıflandırma için zaman sınırını bulunmaması, bireylerin ayrıca sınıflandırmanın kaldırılması talebinde bulunmak zorunda olması ve idareye herhangi bir yanıt vermesi için herhangi bir süre sınırlaması öngörülmemesi; belirtilen hakkın içeriğine orantısız bir müdahale olarak nitelendirilebilecektir. Fransız (Kültürel) Miras Kodu (“Code du patrimoine”)11 kapsamında gizli savunma arşivlerinin; açık hale getirilmesi milli güvenliğe zarar vereceği belirtilenler için elli yıllık süre öngörülmektedir.12 Bunun yanında, belirlenebilir kişi/kişilerin güvenliğini tehlikeye atacak devlet savunma arşivler belgeleri açısından “gizlilik en uzun süresinin” yüz yıl olabileceği ifade edilmektedir.13 Dolayısıyla ulusal güvenlik için tehlike yaratabilecek olan arşivler için elli yılın geçmesi, belirli kişi/kişilerin güvenliğini tehlikeye düşürebilecek arşivler açısından ise her halde yüz yılın geçmesi sonucu arşivin açık hale gelmesinden bahsedilecektir. Ancak, 2011 ve 2020 tarihli kararnamelerin uygulanması, “gizli” olarak damgalanan tüm belgelerin birer birer gizliliğinin kaldırılmasını gerektirmiş ve bu da söz konusu arşiv belgelerine bireylerin erilebilmelerini etkili bir şekilde engellemiştir.14 Bu kapsamda Conseil d’État tarafından verilen kararda, söz konusu gizli savunma arşivlerinin belirtilen süreler geçtikten sonra herhangi bir ek idari işleme gerek kalmadan (=kendiliğinden) erişime açık hale gelmesi gerektiği vurgulanmaktadır. O halde, idari makam tarafından “gizliliğin kaldırılması” biçiminde yeni bir idari prosedürün öngörülmesi, bu hakkın kullanımı açısından hukuka aykırılık teşkil edeceğinden;15 başvurucuların ileri sürdüğü hususlar bu yönüyle değer arz etmektedir.

III. Conseil d’État Tarafından Verilen Kararın Değerlendirilmesi

Conseil d’État tarafından verilen karar, bünyesinde çeşitli hukuki soruları barındırmaktadır. Her şeyden önce, arşiv belgelerine erişimin bireylerin temel hak ve hürriyetleriyle ilintili olduğu gözetildiğinde;16 düzenleme yetkisinin kapsamı, erişimin açık hale gelmesinin hangi esaslara tabi olduğu ve kendiliğinden doğan bir hukuki sonucun hukuk düzeninde nasıl somutlaştırılacağı sorularına yanıt aranması gerekmektedir. Gerçekten, kanun kapsamında gizli nitelikteki bazı arşiv belgelerinin belirli süre geçtikten sonra (elli yıl veya yüz yıl) kendiliğinden erişime açık hale geldiği ifade edilecekse; yeniden idari işlemin tesis edilmesinin gerekli olup olmadığı hususu idari işleyişi olduğu kadar bireylerin bilgi ve belgelere erişim hakkını da ilgilendirmektedir.17 Bu noktada başvurucular tarafından Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nin 15. maddesinin göz ardı edildiği de ileri sürülmüştür. Temel hak ve hürriyetlere yapılan bu müdahalenin ölçülülük prensibi bakımından sorunlu olduğu bir yana, kanunla düzenlenmesi gereken bir konunun, idarenin kanuniliği prensibine aykırılık teşkil edecek biçimde18 idari makamlarca ele alınması, hukuk devleti ilkesine de aykırıdır. Esasen Conseil d’État tarafından verilen kararda idarece kanunla çizilen çerçevenin dışında, düzenlemenin olmadığı bir alanda yapılan kural koyucu nitelikteki düzenlemenin de hukuka uygunluk değerlendirilmesi yapılmaktadır. Söz konusu hukuki mesele, bireylerin bilgi ve belgelere erişim hakkıyla bağlantılı olduğundan19 idari usul kavramı çerçevesinde de ele alınması gereksinimi ortaya çıkmaktadır.