Banka Teminat Mektuplarının Hukuki Niteliği ve Paraya Çevrilmesi

Legal Characteristics and Encashment of Bank Guarantee Letters

Gültekin Can GÖKALP

Türk hukukunda hem doktrinde hem de Yargıtay kararlarında banka teminat mektuplarının hukuki niteliği hakkında tartışmalar yaşanmıştır. Bu tartışmalar yoğun olarak banka teminat mektuplarının kefalet sözleşmesi mi yoksa 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 128. maddesi ile bağlantılı olarak bir garanti sözleşmesi mi olduğu üzerinedir. Bizim de iştirak ettiğimiz görüşe göre, bu iki sözleşme arasındaki temel fark kefalet sözleşmelerinin asıl borcun kaderine bağlı olmasıyken garanti sözleşmelerinde bağımsız bir borç ilişkisinin varlığıdır.Bu çalışmanın birinci bölümünde banka teminat mektuplarının tanımı ve taraflarına yer verilmiştir. İkinci bölümde, banka teminat mektuplarının hukuki niteliğine değinilmiştir. Üçüncü bölümde ise banka teminat mektuplarının paraya çevrilmesi konusu ele alınmıştır. Bu bağlamda, riskin gerçekleşmesi, muhatabın ödeme talebinde bulunması, bu talebe istinaden bankanın garanti veren olarak inceleme yükümlülüğüne değinilmiştir. Ayrıca, bu çalışmada bankanın muhataba karşı ileri sürebileceği defilere ve bankanın teminat mektubu ilişkisi nedeniyle muhataba karşı üstlendiği esas yükümlülüğü olan ödeme yükümlülüğü ifade edilmiştir.

Banka Teminat Mektubu, Ödeme Süreci, Lehtar, Muhatap.

In Turkish law, there have been debates about the legal characteristics of bank letters of guarantee, both in doctrine and Supreme Court decisions. These debates are mostly about whether the bank guarantee letters are a surety agreement or a guarantee agreement in connection with the article 128 of the Turkish Code of Obligations No. 6098. According to the opinion, which we also grant, the main difference between these two agreements is that surety agreements depend on the fate of the principal debt, whereas in guarantee agreements there is an independent debt relationship.In the first part of this study, the definition of bank guarantee letters and the parties are explained. In the second part, the legal characteristics of bank guarantee letters are mentioned. In the third part, the issue of encashment of bank letters of guarantee is discussed. In this context, the realization of the risk, the demand for payment by the drawee, and the obligation of the bank to examine as a guarantor are mentioned. Additionally, in this study, the pleas those can be brought forward by the bank against the drawee and the payment obligation which has been undertaken by the bank against the drawee due to the guarantee letter relationship are expressed.

Bank Guarantee Letter, Payment Process, Beneficiary, Drawee.

I. Banka Teminat Mektuplarının Tanımı ve Tarafları

Banka teminat mektupları belirsizliğin ve güvensizliğin ürünü olup, ekonominin gelişmesi, mal ve hizmet hareketlerinin artmasıyla mali durumu ve güvenirliği konusunda fazla bilgi sahibi olunmayan kişilerle kurulmak durumunda olan ticari ilişkilerde, karşı edimde ifadesini bulanekonomikçıkarınmutlakaeldeedileceğigüvencesinisağlamakiçinverilenbirdeğerdir.¹

Banka teminat mektuplarında üçlü bir ilişki bulunur. Önce bir temel ilişki vardır ve bu temel ilişkide alacaklının teminat talebi üzerine borçlu bankadan kendi edimini yerine getirmemesi durumunda temel borç ilişkisinin alacaklısının uğradığı belli bir miktar paraya denk gelen zararını tazmin etmesini ister. İlaveten, temel ilişkideki edimlerin yerine getirilmemesi ihtimalinde alacaklının uğrayacağı zararı üstlenen ve hemen aşağıda detaylarına yer verilecek “garanti veren” bulunur.²

Doktrinde yerleşmiş tanımına göre banka teminat mektubu “bir borç ilişkisinde borçlunun borcunu yerine getirmemesi riskine karşı bankanın parayı alacaklının ilk talebinde ve derhal sözleşmede belirlenen parayı alacaklıya ödeme yükümlülüğü altına girdiği sözleşmedir.”³

Banka teminat mektubu borçlunun temel ilişkideki alacaklıya karşı ayrı bir sözleşme çerçevesinde üzerine aldığı bir edimin yerine getirilmesini garanti için bir banka tarafından alacaklıya verilen bir mektuptur.⁴ Bu anlamda garanti veren bankadır.⁵ Hukukumuzda garanti verenin zorunlu olarak bir banka olması gerektiğine dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle, garanti verenin sahip olması gereken özel şartlara dair bir belirleme yapılmamıştır. Bu durumda garanti verenin hukuki ehliyeti bakımından genel hükümlerin tatbik edilmesi gerekecektir.⁶ Bununla beraber, telkin ettikleri güven dolayısıyla uygulamada bankalar garantör olarak tercih edilmektedir. Bu nedenledir ki 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu⁷ ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda⁸ sunulacak teminat mektuplarının bankadan temini aranmaktadır.⁹

Banka teminat mektubunun temel borç ilişkisindeki borçlunun yükümlülüğünü yerine getirmemesi riskine karşılık muhataba garanti mektubu verilmektedir. Muhatap, hem temel borç ilişkisinin hem banka teminat mektubu ilişkisinin bir tarafıdır.¹⁰ Bununla beraber, muhatabın teminat mektubu ilişkisinde kendisine ödeme yapılması halinde mektubun iadesi haricinde bankaya karşı herhangi bir mükellefiyeti bulunmamaktadır.¹¹