Haksız Rekabet ile Rekabet Hukuku Arasındaki İlişkinin Fiyat Tarifeleri Kapsamında Değerlendirilmesi
Evaluation of the Relationship between Unfair Competition and Competition Law in the Scope of Price Tariffs
Pınar UZUN-ŞENOL
Özgür ve dürüst rekabetin yasal dayanakları ve bu anlamda etkin bir rekabetin teminatı olan haksız rekabet ile rekabet hukukunun terminolojik açıdan birbirine benzemesine rağmen farklı hukuk alanlarını oluşturmaları, yakın ilişki içerisinde oldukları gerçeğini değiştirmez. Nitekim her iki disiplin de etkin bir rekabetin sağlandığı piyasayı düzenlemekte birlikte görev edinmiştir. Bu sebeple rekabet yasaları hem özgür hem de dürüst rekabet ortamını birlikte sağlamaya çalışmalıdır. Özgür rekabet ancak yasal sınırlar içinde, dürüstlük ilkesinin hâkim olduğu bir ekonomik düzen içerisinde mümkün olur. Bu durum her iki alanın her zaman karşılıklı etkileşim içinde olduğunun bir kanıtıdır. Haksız rekabet ile rekabet hukukunun etkileşim içindeki oldukları konulardan biri, fiyat serbestisi ilkesinden yoksun ve içeriğinde fiyat tespiti amacını taşıyan fiyat tarifeleridir. Esasen rekabet hukukunun konusunu oluşturan fiyat tarifeleri, haksız rekabet hukuku kapsamında Yargıtay kararlarına da konu olmuştur. Her iki disiplinin fiyat tarifelerine yaklaşımı, birbiri ile çelişecek şekilde değil, aksine, aynı paralelde ve tamamlayıcı nitelikte olmalıdır.
Haksız Rekabet, Rekabet Hukuku, Fiyat Tarifesi, Dürüstlük İlkesi, Özgür Rekabet.
The legal basis of free and fair competition and the guarantee of effective competition in this sense, although unfair competition and competition law are similar in terms of terminology, the fact that they constitute different areas of law does not change the fact that they are in close relationship. As a matter of fact, both disciplines have taken on a task together in regulating the market where effective competition is ensured. For this reason, competition laws should try to provide both a free and fair competition environment. Free competition is possible only within legal limits, in an economic order dominated by the good faith principle. This is a proof that both fields are always in mutual interaction. One of the issues in which unfair competition and competition law interact is price tariffs, which lack the principle of price freedom and aim to determine prices. Price tariffs, which essentially constitute the subject of competition law, have also been the subject of Supreme Court decisions within the scope of unfair competition law. The approaches of both disciplines to price tariffs should not contradict each other, on the contrary, they should be parallel and complementary.
Unfair Competition, Competition Law, Price Tariff, Good Faith Principle, Free Competition.
Giriş
Rekabet, ticaret serbestisinin tabi bir sonucu olarak gelen özgürlük olsa da bu özgürlüğün sınırsız olduğunu kabul etmek mümkün değildir. Bu süreç ancak belirli kuralların hâkim olduğu bir düzende varlığını sürdürebilir. Rekabet düzeni içerisinde zarar gören veya görme tehlikesi altında olan katılımcıların korunması özel hukukun alanına girer. Eşitler arasındaki ilişkileri düzenleyen özel hukukun ilgilendiği bu alan haksız rekabet hukukudur. Haksız rekabet hukuku, piyasa katılımcılarının ekonomik faaliyette bulunma hakkının dürüstlük kuralı kapsamındaki sınırlarının aşılması suretiyle oluşur. Öncelikle piyasanın rekabetçi yapısının bir düzen içerisinde varlığının tesis edilmesi gerekir. Ardından var olan bu düzenin zarar görmemesini sağlayacak tedbirler alınarak, rekabet sürecinin düzen içerisinde devamını daim kılmak önem taşır. Bu düzeni kuracak kurallar bütünü de rekabet hukukudur.
Haksız rekabet ile rekabet hukuku birbiriyle etkileşim içinde olan alanlardır. Birlikte vardıkları sonuç verimli ve düzenli bir ekonomik piyasanın varlığıdır. Varılacak bu sonuca hizmette, rekabet hukuku genel ekonomik yararı arttırmaya çalışırken özgür rekabeti, haksız rekabet hukuku da katılımcılar arasındaki ilişkilerde bir kişinin ekonomik özgürlüğünün diğer bir kişiye zarar verecek şekilde kullanılmasına engel olma yolunda dürüst rekabet esasını benimsemektedir.
Aynı rekabet düzeninin birer parçası olan haksız rekabet ile rekabetin korunması hükümleri, piyasada bozulmamış rekabetin sağlanması ve güvence altına alınması ortak amacına hizmet eden, bu anlamda piyasa ekonomisi sisteminde rekabetçi düzenin sağlanması, sağlıklı işlemesi ve korunması bakımından karşılıklı etkileşim içinde olan düzenlemelerdir. Rekabet düzeninin birer parçaları olduğundan iki disiplinin karşılıklı etkileşim içerisinde olduğu konular vardır. Etkileşim içerisinde oldukları konulardan biri de içeriğinde fiyat tespitini barındıran fiyat tarifeleridir.
Piyasa katılımcılarından birinin iktisadi menfaatini zarara uğratan veya uğratma tehlikesini içeren dürüstlük kuralına aykırı davranış ve uygulamaları konu edinen haksız rekabetin farklı görünüm hâlleri mevcuttur. TTK’nın örnekseme yöntemiyle haksız rekabet hâllerinin sayıldığı md.55’te belirtilmemiş olsa da mal ve hizmetler için kamu kuruluşları tarafından belirlenen resmi fiyat tarifelerine uyulmaması ve bu tarifelere aykırı fiyat politikası benimsenmesi, yargı kararlarında haksız rekabet olarak nitelendirilmektedir. Türkiye’de esnaf ve ticari işletme faaliyeti kapsamına giren mal ve hizmetler hakkında, serbest meslek faaliyeti kapsamında sunulan hizmetlere ilişkin ve regüle edilmiş piyasalardaki mal ve hizmetlere ilişkin olmak üzere müşterilerinden talep edebileceği sabit, azami ya da asgari bedelleri içeren ve mevzuatta öngörülen kamu kuruluşları tarafından hazırlanan resmi nitelikteki tarifelere fiyat tarifeleri denir.1 Fiyat tarifeleri bazı Yargıtay kararlarında TTK md.55/1-a-6 bendi uyarınca tedarik fiyatının altında bulunduğu gerekçesiyle haksız rekabet hâli olarak kabul edilmekte iken bazı kararlarda ise TTK md.55/1-e uyarınca iş şartına aykırılıktan haksız rekabet oluşturduğu sonucuna varılmaktadır. Rekabet hukuku kapsamında da fiyat tarifelerinin hukuki durumu, 4054 sayılı Kanun kapsamında yasak faaliyetlerden olan fiyat tespiti konusunu içerdiğinden, tartışmalıdır. Çalışmamızda, haksız rekabet ile rekabet hukuku arasındaki etkileşim, her iki alanın fiyat tarifelerine yaklaşımı açısından değerlendirilmiştir.
I. Haksız Rekabet Hukukuna İlişkin Esaslar
Haksız rekabet hukuku2 ekonomik faaliyette bulunma hakkının dürüstlük kuralı çerçevesindeki sınırlarının aşılması hâlinde devreye girer. Ekonomik ilişkiye dahil olan katılımcıların, bu ilişkiye dahil olmaktan ötürü elde ettikleri hakların ihlali veya bu hakların kötüye kullanımının engellenmesi amacı ile tesis edilen haksız rekabet kuralları, ekonomik alandaki rekabetin dürüstlüğe uygun yöntemlerle yapılmasını sağlamaya çalışır.3 Bu sebeple, daha genel bir ifadeyle, haksız rekabet, rekabeti dürüstlük kuralına aykırı olarak bozan eylemlerin genel adıdır.4 Haksız rekabeti önlemeyi amaçlayan bu kurallar ile oyun içerisindeki tüm katılanların aynı kurallara tabi tutulması sağlanarak dürüst rekabet sağlanmış olur.5
Haksız rekabet, rekabet düzeni içerisinde var olan katılımcıların ekonomik ilişkilerinin dürüstlük ilkesine aykırı yöntem ve davranışlarla bozulması neticesinde doğar. Haksız rekabet hukukunun konusu, katılımcılardan birinin iktisadi menfaatini zarara uğratan veya zarara uğratma tehlikesini içeren dürüstlük kuralına aykırı davranış ve uygulamalardır. Eğer bu davranış veya uygulamalar ticari iş niteliğinde ise TTK, değilse TBK’nın haksız rekabet hükmü uygulama alanı bulacaktır.
TBK açısından haksız rekabet hukukunun konusu, md.57’de “müşterilerinin azalması veya onları kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya bırakacak gerçek olmayan haberlerin yayılması veya bu tür ilanların yapılması ya da dürüstlük kuralına aykırı diğer davranışlar” olarak belirtilmiştir. Böylece, piyasa katılımcılarından bir(iler)inin iktisadi menfaatini zarara uğratan veya zarara uğratma tehlikesini içeren ticari iş niteliğinde olmayan dürüstlük kuralına aykırı davranış veya uygulamalar haksız rekabetin konusunu oluşturacaktır.
TTK’da “Amaç ve İlke” başlıklı md.54’ün ikinci fıkrası haksız rekabete ilişkin ilkeyi göstermektedir. ETK md.56’da “Tanım” başlığı ile düzenlenen genel prensip, yerini “İlke” başlığı altında TTK md.54/2’ye bırakarak, hangi davranış ve uygulamaların haksız rekabet teşkil edeceği şu şekilde belirtilmiştir:
“... Rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırıdır.”
