Covid-19 Salgınının Ticari Sözleşmelere Etkisi
The Effect of Covid-19 Pandemic on Commercial Contracts
Yekbun TEKİN
Pandemi, bir hastalığın dünya üzerinde çok büyük bir alanda yayılım göstermesidir. Covid-19, 11 Mart 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından pandemi olarak ilan edilmiştir. Covid-19 pandemisine bağlı olarak dünya üzerinde birçok sorun ortaya çıkmış ve birçok alan bu durumdan olumsuz olarak etkilenmiştir. Bu çalışmada Covid-19 salgınının ticari sözleşmeler üzerindeki etkisi incelenecektir. Uygulamadaki örnekleriyle konuyu daha somut bir şekilde ele almak amacıyla çalışmada Yargıtay kararlarına yer verilecektir.
Covid-19, Ticari Sözleşme, İfa Güçlüğü, İfa İmkansızlığı, Mücbir Sebep, Sözleşmenin Uyarlanması, Ahde Vefa.
A pandemic is the spread of a disease in a very large area around the world. Covid-19 was declared a pandemic by the World Health Organization (WHO) on March 11, 2020. Due to the Covid-19 pandemic, many problems have arisen around the world and many areas have been adversely affected by this situation. In this study, the effect of the Covid-19 outbreak on commercial contracts will be examined. In order to deal with the issue in a more concrete way with examples in practice, the decisions of the Supreme Court will be included in the study.
Covid-19, Commercial Contract, Hardship, Impossibility of Performance, Force Majeure, Adaptation of the Contract, Pacta Sunt Servanda.
1. GİRİŞ
Ticari iş TMK md.19/2’de “Taraflardan yalnız biri için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler, kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, diğeri için de ticari iş sayılır.” şeklinde tanımlanmıştır. Covid-19 salgınının ticari sözleşmeler üzerindeki etki ve sonuçlarını incelemeden önce sözleşmelerin hukukumuzdaki konumunu değerlendirmekte fayda olacaktır.
Hukukumuzda sözleşme serbestisi ilkesi benimsenmiştir. Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 26. maddesinin sözleşme özgürlüğü başlığı altında “Taraflar bir sözleşmenin içeriğini kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirleyebilirler.” şeklinde hüküm altına alınmıştır. Sözleşme serbestisinin sınırları TBK. md.27’de düzenlenmiştir. Buna göre, kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin hükümsüzdür.
Bu kapsamda bir ilke olarak yerleşmiş ve hukuk sistemimizin sözleşmelere yaklaşımını açıklayıcı bir nitelikte olan “Sözleşme tarafların anayasasıdır.” sözüne vurgu yapabiliriz.
Global çapta etkileri görülen Covid-19 birçok sektörü ve alanı olumsuz etkilerine maruz bırakmıştır. Ticari hayat ve ekonomik faaliyetler salgından en fazla etkilenen alanlar olmuştur. Ekonomi, hayatın hemen hemen her noktasına dokunan ve toplum dinamiğini önemli ölçüde etkileyen aynı zamanda ülkelerin gelişmişlik düzeyleri hakkında belirleyicilik üstlenen önemli bir unsurdur.
Covid-19 salgını sözleşmenin tarafları bakımından öngörülemeyecek sonuçlar doğurmuş veya tarafların edimlerini yerine getirmesini engelleyici durumlarla karşı karşıya bırakmıştır. Covid-19’a dayalı olarak oluşan engeller ve imkânsızlıklar nedeniyle ifa edilemeyen veyahut ifa edilmekte güçlük çekilen sözleşmelerin hukuki sorunlar meydana getireceği aşikardır. Bu kapsamda sözleşmelerin uyarlanması gündeme gelebilecek ve sözleşmeler yeni koşullara göre uyumlanacaktır.
2. MÜCBİR SEBEP
Mücbir sebep hali, mevzuatlarımızda hüküm altına alınmamış fakat doktrin ve yargı kararlarınca açıklığa kavuşturulmuş ve uygulamada sıklıkla karşımıza çıkan bir kavramdır. Mücbir sebep, “Borçlunun faaliyet ve işletmesi dışında meydana gelen, genel bir davranış normunun ya da borcun ihlaline, kaçınılmaz ve mutlak şekilde neden olan, öngörülmesi ve karşı konulması mümkün olmayan olay.” olarak tanımlanmıştır.1 Mücbir sebep halinin varlığı için aranan durumlar:
- Olayın tarafların kontrolü dışında gerçekleşmesi (haricilik unsuru)
- Sözleşmenin yapıldığı tarihte olayın gerçekleşmesinin öngörülemeyecek olması
- Tüm önlemlerin alınmasına rağmen, olayın, edimin ifasını imkansız hale getirmesi
- İlgili olayın mücbir sebep kabul edilmeyeceğine dair sözleşmede hüküm bulunmaması.2
