Yüce Divan Yargılamasında Bazı Ceza Muhakemesi Sorunları

Some Problems of Criminal Procedure in the Trial of the Supreme Court

Barkın ÖZYURT

Bu eser Ceza Muhakemesi Hukuku perspektifinde Yüce Divan yargılamalarındaki başlıca ceza muhakemesi sorunlarını ele almak amacıyla kaleme alınmıştır. Bu sebeple farklı eserlerde ayrıntılı bir şekilde işlenebilecek olan Yüce Divan yargılamasının Anayasa Hukuku yahut Anayasa Yargısı bakımından ele alınması; Yüce Divan yargılamasını Anayasa Mahkemesi’nin, Yargıtay’ın yahut farklı bir kompozisyondaki mahkemenin yapıp yapmamasına ilişkin tartışmalar; Cumhurbaşkanı’nın ‘görevi nedeniyle işlediği suçlar’ bakımından 2018 sonrası sorumluluğu hakkındaki tartışmalar ile ‘görev suçu’nun ne olduğu ve kapsamı hususlarına değinilememiştir. Bu makalede öncelikle Yüce Divan kavramı ve Yüce Divan yargılaması kısaca tanıtılmış, Yüce Divan’da yargılanacak olan tüm üst düzey kamu görevlileri bakımından soruşturma usulleri incelenmiş, iddianamenin iadesi meselesinde dava açan belge ve genel olarak iddianamenin iadesi usulü, iddianamenin iadesi halinde düzenlemeyi yapacak merci ile iade kararlarına karşı kanun yolu hususları ele alınmıştır. Devamında bağlantı ve davaların birleştirilmesi meselesi incelenmiş ve sonrasında da Yüce Divan kararlarının kesinliği ve kanun yolları meselesi yeniden inceleme ve yargılamanın yenilenmesi hususları ele alınarak ortaya konmuştur. Son olarak mevcut Yüce Divan yargılamalarındaki ele alınan ceza muhakemesi sorunlarının giderilmesine yönelik olarak çözüm önerileri kısaca sunulmuştur.

Yüce Divan, Ceza Muhakemesi, Soruşturma usulleri, İddianamenin İadesi, Bağlantı ve Davaların Birleştirilmesi, Kararların Kesinliği, Kanun Yolları, Yeniden İnceleme.

This work has been written in order to deal with the main criminal procedure problems in the Supreme Court judgment from the perspective of Criminal Procedure Law. For this reason, considering the Supreme Court judgments in terms of Constitutional Law or Constitutional Judiciary, debates on whether the Supreme Court proceedings should be adjudicated by the Constitutional Court, the Court of Cassation or a court of a different composition, debates on the post-2018 responsibility of the President in terms of ‘crimes committed due to his office’ and what is the ‘crime committed due to duty’ and its scope matters which can be handled in detail in different works could not be mentioned. In this article, first of all, the concept of the Supreme Court and the Supreme Court’s judgment are briefly introduced, and the investigation procedures for all senior public officials who will be tried in the Supreme Court are examined. Then in the matter of the return of the indictment, the document that brought the lawsuit, the procedure for the return of the indictment in general, the authority that will make the arrangement in case of the return of the indictment and the legal remedy against decision to return the indictment are discussed. Afterwards, the issue of connection and consolidation of cases was examined, and then the finality of the Supreme Court’s decisions and the issue of legal remedies were presented by considering the re-examination and re-trial. Finally, solution proposals for the elimination of the criminal procedure problems in the current Supreme Court proceedings are briefly presented.

Supreme Court, Criminal Procedure, Investigation Procedure, Return of the Indictment, Connection and Consolidation of Cases, Finality of Decisions, Legal Remedies, Re-examination.

Giriş

Yüce Divan’a ilişkin tartışmalar özellikle siyasilerin yargılanmalarına ilişkin olarak zaman zaman alevlenmektedir. 1961 ve 1982 Anayasalarında düzenlenen Yüce Divan kurumu Türkiye’nin mevcut siyasi atmosferinde zaman zaman tartışılmış ve bu konuda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Hazırlanan bu makale Yüce Divan ve Yüce Divan yargılaması hakkında yapılan siyasi tartışmalara veya yargılamanın hangi yargı organı tarafından yapılacağına ilişkin tartışmalara değil Yüce Divan yargılamasında ortaya çıkan veya çıkması muhtemel ceza muhakemesi sorunlarına değinmek için oluşturulmuştur. Yani Yüce Divan yargılamaları ceza muhakemesi boyutuyla ele alınmıştır. Bu hususta Yüce Divan yargılamalarındaki tüm ceza muhakemesi sorunlarını ele almak bu makalenin boyutunu çokça aşacağından uygulamada ve doktrinde sıkça tartışılan dört temel sorun ele alınmıştır. Bu temel sorunlar soruşturma usulleri, iddianamenin iadesi, bağlantı ve davaların birleştirilmesi ile kararların kesinliği ve kanun yollarına ilişkindir.

I. Yüce Divan ve Yüce Divan Yargılaması

Anayasa’nın 148. maddesi ve 6216 sayılı Kanun’un 3. maddesi ile Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapma görev ve yetkisi Anayasa Mahkemesi’ne verilmiştir. Ancak Anayasa ve kanunlarda bir Yüce Divan tanımı yapılmamıştır. Doktrinde Yüce Divana ilişkin olarak bazı tanımlamalar yapılmaktadır. Öztürk’e göre egemenlik adı verilen muazzam kudreti millet adına kullanan üst düzey kamu görevlilerinin görev suçlarını muhakeme etmek üzere kurulan mahkemeler ‘Yüce Divan’ olarak tanımlanır.¹ Yanık’a göre Yüce Divan, bazı üst düzey görevlileri görev suçlarından dolayı yargılayan bir yüksek mahkemedir.² Kaboğlu’na göre ise Yüce Divan, devletin en üst kademesinde bulunan kamu görevlileri ve siyasi şahsiyetleri yargılamayı amaç edinen kendine özgü bir yargı yolu olarak tanımlanabilir.³ Kaya, Yüce Divanın yasama, yürütme ve yargının başında bulunan üst düzey kamu görevlilerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı yargılayan mahkeme olarak tanımlanabileceğini söylemektedir.⁴

Anayasa m.148/6 ve 148/7 ile 6216 s.K. m.3’e göre Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlarını görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Ayrıca 6216 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesi gereği ilgili bakanlık makamı kaldırılmış olsun veya olmasın 2018 yılında birlikte yapılan ilk Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimi sonucunda Cumhurbaşkanının göreve başladığı tarihten önce görev yapmış Bakanlar Kurulu üyeleri bu tarihten önce; lağvedilen ve artık bulunmayan Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesi başkan ve üyeleri, başsavcıları ile Yüce Divan’ın yargılama yetkisi dışına çıkarılan fakat halen varlığını sürdüren Jandarma Genel Komutanı ise 27/4/2017 tarihinden önce görevleriyle ilgili işledikleri suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar.

Genel mahkemelerdeki hâkim ve savcıların özlük işlerinin yargılanacak kişilere bağlı olabilmesi; yargılanacak bazı kişilerin siyasi kimliğe sahip olması ve yargılamanın siyasi boyutunun bulunması sebebiyle genel mahkemelerin itibarının zedelenme ihtimali; bazı kamu görevlilerinin cezai sorumluluklarıyla siyasi sorumluluklarının birbiriyle ilişkili olması ve suçluluklarının tespitinde yalnız kanun hükümlerinin değil, siyasi ve toplumsal zorunluluk ve menfaatlerin değerlendirilmesi gerekliliği; yargılanacak kişilerin bulundukları makam ve yetkileri düşünüldüğünde siyasi hesaplaşma ve benzeri düşüncelerle haksızlığa uğrama ihtimaline karşı daha güvenceli bir yargılama makamına ihtiyaç duyulması gibi sebeplerle yasama, yürütme ve yargı organlarının başında bulunan üst düzey kamu görevlilerinin görevleriyle ilgili suçlardan dolayı genel mahkemeler dışında özel bir mahkemede yargılanmalarının amaçlandığı söylenebilir.⁵

Nihayetinde Yüce Divan olarak ayrı bir mahkemenin öngörülmesinin amacı, iddia ve savunma kayırılmadan maddi gerçeğe ulaşmak ve hukuk devletinin de gereklerinden biri olan adil yargılamayı gerçekleştirmektir.⁶

Yüce Divan yargılaması, diğer cezai uyuşmazlıklardan yargılanan kişilerin sıfatlarından doğan farklılığı sebebiyle oluşturulmuş özel bir yargılama şeklidir ve özü itibariyle bir ceza yargılamasıdır.⁷ Anayasa m.149/5 çerçevesinde Anayasa Mahkemesi’nin kuruluş ve yargılama usulleri 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun, çalışma esasları ve üyeler arasındaki iş bölümü 12.07.2012 tarihli Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünde belirlenmiştir. Yüce Divan yargılamasında 6216 sayılı Kanun’un ilgili hükümleri, 5271 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu ve 6216 sayılı Kanun’un 57. maddesinin birinci fıkrası gereğince yürürlükteki diğer ilgili kanunlar uygulanır. Yüce Divan, maddi ceza ve usul hükümlerini uygulaması sebebiyle ceza yargısını yürüten genel ceza mahkemelerine (Sulh, Asliye, Ağır Ceza Mahkemeleri) benzer yanları bulunmaktadır. Ancak istisnai yargılama yapması, yargılanan kişilerin sıfatları ve görülen davaların önemine göre bir özelliği bulunmakta ve özel (ihtisas) ceza mahkemesi olarak çalışan yargı yeri olduğu kabul edilmektedir.⁸ Yüce Divan yargılamasında soruşturma işlemleri, yargılanacak olan kişinin tabi olduğu kuruma ve sıfatına bağlı olarak farklı usullere göre farklı kurumlarca yapılmaktadır. Bu işlemler Anayasaya, Anayasada düzenlenmeyen hususlarda yargılanacak kişinin bulunduğu kurumun özel kanunundaki ve TBMM içtüzüğündeki düzenlemelere bunların hiçbirinde düzenleme öngörülmemişse CMK hükümlerine göre yapılacaktır.⁹ 6216 s.K. m.57/6’ya göre Yüce Divanda savcılık görevini, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı veya Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar. Ancak şu ana kadar başsavcı veya başsavcıvekili soruşturma işlemlerini yürütmemiş sadece iddia makamı olarak görev almıştır.¹⁰ Yüce Divan yargılamasında kovuşturma işlemleri ise 6216 sayılı Kanun gereği Yüce Divan sıfatıyla davaya bakan Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu tarafından yapılmaktadır.

II. Soruşturma Usulü

CMK gereğince ceza yargılamalarında soruşturma işlemleri Cumhuriyet Savcısı tarafından yürütülür. Anayasa’nın 148. maddesinin 8. fıkrasında “Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar.” hükmüne yer verilmiş olmasına rağmen Yüce Divan yargılamalarına soruşturma işlemleri yargılanacak kişinin bağlı olduğu kuruma ve sıfatına bağlı olarak farklı usul ve hükümlere göre ve farklı kurumlar tarafından yapılmaktadır. Soruşturma yapmakla yetkilendirilmiş bu merciiler CMK’da cumhuriyet savcısına verilmiş hak ve yetkilerden yararlanarak suç şüphesini araştırır.¹¹ Yüce Divan yargılamasında iddia ve itham ilgilinin bağlı bulunduğu kurumlar tarafından yapılır, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nın veya vekilinin soruşturmada herhangi bir görev ve yetkisi yoktur sadece yargılama sırasında iddia ve itham makamının yerine geçerek bu makamları temsil ederler. Ayrıca ceza muhakemesinde temel kural cumhuriyet savcısının soruşturmaya şikâyet, izin, müracaat gibi bir şartın gerçekleşmesini beklemeden re’sen başlaması iken Yüce Divan yargılamasıyla ilgili yürütülen soruşturmalarda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nın herhangi bir soruşturma yetkisi yoktur.¹²

İlgili mevzuat hükümlerinde öngörülen usullere göre yargılanacak kişinin bağlı olduğu kurumca yürütülecek soruşturma sonunda normal ceza muhakemesinden farklı olarak cumhuriyet savcısı tarafından hazırlanmış bir iddianame ile değil, ilgili kurumca hazırlanmış iddianame yerine geçen bir ‘dava açan belge’ ile dava açılmaktadır.¹³ Dava açan belgeye ilerideki İddianamenin İadesi başlığında değinileceği için burada ayrıntıya yer verilmeyecektir. Yüce Divan’da dava açan belgenin kabul edilerek yargılamanın başlayabilmesi için ilgili kurumlarca yapılacak soruşturmanın usulüne uygun sonlandırılması gerekmektedir.¹⁴

Bu bölümde Cumhurbaşkanı’ndan başlanarak Yüce Divan’da yargılanacak üst düzey kamu görevlilerinin ilgili kurumlarınca yapılacak soruşturma usulleri genel hatlarıyla ele alınacaktır.