Türk ve Alman Ceza Hukukunda Takdiri İndirim Nedenleri

Grounds for Discretionary Mitigation in Turkish and German Criminal Law

Pınar BACAKSIZ, Tuğba BAYZİT

Takdiri indirim nedenleri hakime cezada indirim yapabilmesi için tanınmış bir enstrümandır. Böylece cezanın özellikle faile uygun hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Hukukumuzda hem 765 hem de 5237 sayılı TCK takdiri indirim sebeplerine yer vermiştir. Alman Hukuku’nda ise takdiri indirim sebepleri çok daha farklı bir bakış açısı ile düzenlenmiştir. Al.CK’nın özel yahut genel hükümler kısmında atıf yapılmayan hallerde hakim takdiri indirim sebebini uygulayamaz. Keza bu atıf yapılan haller dikkate alındığında hükmün uygulama koşullarının daha sınırlı olduğu görülür. Çalışmamızda bu iki hukuk sistemi karşılaştırılacak ve TCK m.62 bakımından bir takım önerilerde bulunulacaktır.

Hakimin Takdir Yetkisi, Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi, İndirim Sebepleri, Ceza Hukuku, Failin Kişiliği.

The reasons for discretionary mitigation are a recognized instrument for the judge to reduce the sentence. Thus, it is aimed to make the punishment especially suitable for the perpetrator. In our law, both criminal code numbered 765 and 5237 include grounds for discretionary reduction. In German Law, on the other hand, the reasons for discretionary reduction are regulated from a very different perspective. In cases where reference is not made in the special or general provisions of the German Criminal Code, the judge’s discretion cannot apply the reason for reduction. Considering the cases referred to, it is seen that the application conditions of the provision are more limited. In our study, these two legal systems will be compared and a number of recommendations will be made in terms of Turkish Criminal Code art.62.

Judge’s Discretion, Determination and Individualization of Punishment, Reasons for Mitigation, Criminal Law, Personality of the Perpetrator.

Giriş

Ceza kanunlarında öngörülen cezalar çok büyük oranda alt ve üst sınır arasında hakime bir takdir yetkisi vermek suretiyle düzenlenir. Hakim de ceza kanunlarında kendisine verilen kriterleri kullanarak bu sınırlar içerisinde cezayı belirler. Hakimin belirlediği ceza her durumda faile uygun olmayabilir. İşte bu hallerde hakimin cezayı indirebilmesi için TCK m.62’de takdiri indirim nedenleri düzenlenmiştir.

Takdiri indirim nedenleri hukukumuzda oldukça sık tartışılmaktadır. Özellikle medyaya yansıyan pek çok olayda takdiri indirim sebeplerinin uygulanması tartışılmış ve eleştiri konusu olmuştur.

Bu çalışmanın da konusunu TCK m.62 oluşturmaktadır. Öncelikle hükmün tarihi gelişimi ve 765 sayılı TCK döneminde düzenleme ile karşılaştırılmasına yer verilecektir. Daha sonra hükmün uygulama koşulları ve uygulamasında ortaya çıkan özellikler tartışılacaktır. Çalışmada sıklıkla Yargıtay kararlarına yer verilecektir.

Türk hukukuna en benzer sistem Alman hukuku olduğu için çalışmamızda Al.CK §49 da ele alınacaktır. İki hukuk düzeni arasında pek çok benzerlik olsa da Al.CK’da takdiri indirim sebepleri çok farklı bir bakış açısı ile düzenlenmiştir. Bu açıdan iki ülke hukukunun karşılaştırılmasından faydalı sonuçlar elde edilebileceğini ve hukukumuzda eleştiri konusu olan uygulamalara alternatifler geliştirilebileceğini düşünüyoruz.

I. Terim-Tanım

Ceza kanunlarında suç olarak emir ve yasaklar düzenlenir. Bunlara aykırılığın sonucu ise ceza hukuku yaptırımlarıdır. Kanun koyucunun öngördüğü yaptırımlar bazen fiilin bazen de failin bir özelliği nedeniyle somut olaya uygun düşmeyebilir. Bu durumda hakimin yaptırımı değiştirebilmesini sağlamak için takdiri indirim nedenleri kabul edilmiştir.

Takdiri indirim sebepleri hem 765 sayılı TCK’da hem de 5237 sayılı TCK’da (içerikleri farklı olsa da) yer almaktadır. Dolayısıyla hem eski tarihli hem de yeni kanun döneminde yazılmış eserlerde bu kuruma ilişkin tanımlara rastlamak mümkündür.

Dönmezer/Erman’a göre; takdiri indirim nedenleri, “Kanun tarafından belirlenmeyip, hakimin göz önünde tutabileceği birtakım özellikler dolayısıyla, cezanın bir ölçüde indirilmesine imkan sağlayan ve kabul ile reddi yine hakimin takdirine bırakılan hallerdir.”¹

Bakıcı da, benzer bir tanım yaparak takdiri indirim nedenlerini; “Yasalar tarafından belirlenmeyip, kararı veren hakimin sanığın kişiliği ve davranışlarını gözeterek cezasından, yasada belirtilen oranda indirim yapması” olarak tarif etmektedir.²

Gözübüyük ise; daha sade bir tanımla takdiri indirim nedenlerini, “Suçlu lehine mevcudiyeti ve mahiyeti hakimin serbest takdirine bırakılmış cezayı indirici sebepler” olarak belirtmektedir.³

Metiner ve Koç’a göre ise, takdiri indirim nedenleri, “Suç işlemiş kişiye uygulanacak cezanın, olaya ve suçluya uydurulması suretiyle daha adil ve hakça bir cezaya hükmedilebilmesini sağlamaya yönelik olarak hâkime cezada indirim yapılabilmesi için tanınan serbestliktir.”⁴

Koca/Üzülmez’e göre takdiri indirim sebepleri şu şekilde tanımlanabilir: “Takdiri indirim nedenleri, kanun koyucu tarafından alt ve üst sınırları çizilerek belirlenen soyut cezanın, somut cezaya uygulanması sırasında en son aşamada ele alınan, hakimin takdirinde bulunan, genel nitelikte olan, verilen cezayı olaya ve suçlunun kişiliğine uyarlama amacı taşıyan, unsurları bakımından sınırlı sayıda olmayan bir indirim sebebidir.”⁵

Bizce takdiri indirim nedenleri şu şekilde tanımlanabilir:

“Takdiri indirim nedenleri, suç tipinde öngörülen cezanın fiilin yahut failin özellikleri nedeniyle somut olaya göre hakkaniyetli olmadığı durumlarda hakime cezada belli bir oranda re’sen indirim yapabilmesi için tanınan takdir yetkisini düzenleyen bir kurumdur.”