Ticaret Unvanının Oluşumu ve Korunması

Formation and Protection of Trade Title

Gökşin GÜDEK UĞUR

Her tacirin ticaret unvanının olması zorunluluğu hususu, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK’da) düzenlenmiştir. Ticaret unvanı zorunlu olarak çekirdek ve zorunlu olan ek veya zorunlu olmayan koşullarda kullanılması gerekmeyen ekten oluşur. Zira ek, ihtiyari olabileceği gibi ayırt ediciliği sağlamak için mecburi de olabilir. Ticaret unvanı gerçek ve tüzel kişi tacirler için Türkiye genelinde korunmakta olup önce tescil ettirenin bu unvan üzerinde tekel hakkı bulunmaktadır. Tescil edilen ticaret unvanına tecavüz halinde TTK madde 50, 51, 52 devreye girecekken; tescil edilmemiş ticaret unvanı TTK madde 55’te düzenlenen haksız rekabet hükümlerine göre korunur. Ancak tescil edilen ticaret unvanı haksız rekabet hükümlerine göre de korunmaktadır. Ticaret unvanının korunmasına ilişkin Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) madde 6/6, Türk Medeni Kanunu (TMK) madde 26 ve Türk Borçlar Kanunu (TBK) madde 49’da ayrıca düzenleme yapılmıştır.Çalışmada ticaret unvanı ve ticaret unvanının unsurlarına değinilmiş ve asıl olarak ticaret unvanının nasıl korunduğu hususu incelenmiştir.

Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet, Tacir, Çekirdek, Ek.

The requirement for every trader to have a trade name is regulated in the Turkish Commercial Code (TCC). The trade name consists of the core and the mandatory supplement or the supplement that is not required to be used in non-mandatory conditions. Because the supplement can be optional or mandatory in order to provide distinctiveness. Trade name is protected throughout Turkey for real and legal person traders, the first the registrant has a monopoly right on this title. In case of infringement of the registered trade name, articles 50, 51, 52 of the TCC will come into effect; the unregistered trade name is protected according to the unfair competition provisions regulated in Article 55 of the TCC. However, the registered trade name is also protected according to the unfair competition provisions. Additionally, regulations regarding the protection of the trade name have also been made in the article 6/6 of the Industrial Property Code (IPC), article 26 of the Turkish Civil Code (TMK) and article 49 of the Turkish Code of Obligations (TBK).In the study, the trade name and the elements of the trade name were mentioned and the issue of how the trade name has been protected as an original was examined.

Trade Name, Unfair Competition, Trader, Core, Supplement.

I. Giriş

Ticaret unvanı, ticari hayatta tacir tarafından kullanılan ve tacirin diğer tacirlerden ayırt edilmesini sağlayan işarettir.¹ Aynı zamanda tacirin kimliğinin belirlenmesini ve tanınmasını da sağlamaktadır. Bu nedenle ticaret unvanı ad olarak değerlendirilebilir.²

Kişiler, toplumsal yaşamın gereği olarak ad kullanırken; tacirler, ticari yaşamın gereği olarak ticaret unvanı kullanırlar. Ticaret unvanının önemi, ticari yaşamın önemli ölçüde genişlemesi ve uluslararası nitelik kazanması ile artmıştır. Ticaret unvanı, tacirleri birbirinden ayırdığı gibi, belirli bir müşteri çevresinin o işletmeye bağlanmasını da sağlar.³ Buradaki bağ, işletme ve unvan arasındaki organik bağ şeklinde açıklanmaktadır.⁴ Buna göre; organik bağ işletmenin ve unvanın birbirinden ayrılmasını güçleştirir. TTK m.49’a bakıldığında ticaret unvanı işletmeden ayrı devredilemeyecek olup işletmenin devri aksi kararlaştırılmadığı müddetçe unvanında devredilmesi sonucunu doğurur. Kanun maddesinden ticaret unvanının tek başına maddi bir değere sahip olmadığı sonucu çıkmaktadır.⁵ Devralan tacir, müşteri çevresinden yararlanacaktır.⁶ Ayrıca işletme, tacirin ticari itibarının oluşmasında, kredi sağlanmasında ve işletmenin değer kazanmasında da önemli rol oynar.⁷

Tacirler, ticaret unvanlarının değer kazanması ve tanınması için emek verirler. Bu durumdan yaralanmak isteyen kimseler ise her zaman ortaya çıkabilir. Bu nedenle ticaret unvanının, bu unvandan haksız olarak yaralanmak isteyen, kazanç elde etmek için çabalayan kimselerin tecavüzünden korunması gerekmektedir. Ticaret unvanından haksız olarak yararlanma amacı olmayan yani durumda habersiz, yeterince araştırma yapmamış vs. kişilerden de ticaret unvanının korunması gerekmektedir. Çünkü ticaret unvanının tanınmışlığı nedeniyle, bilinçsiz kullanım da olsa haksız kazanç oluşacaktır.

Ticaret unvanına ilişkin hükümler 6102 sayılı TTK m.39 ilâ m.52’de düzenlenmiştir. Çalışmamızda anılan kanun hükümleri çerçevesinde ticaret unvanı kavramı ve ticaret unvanının unsurları, konuyla ilgili olduğu ölçüde açıklanmış, temel olarak ise ticaret unvanının korunması üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda çalışma dâhilinde tacirin ticaret unvanı üzerindeki tekel hakkı, tescil edilmiş ticaret unvanının TTK m.50, m.51, m.52 uyarınca, tescil edilmemiş ticaret unvanının ise TTK m.55 kapsamında haksız rekabet hükümlerine göre korunması açıklanmış, ayrıca ticaret unvanının SMK m.6/6, TMK m.26 ve TBK m.49 uyarınca değerlendirilmesi yapılmıştır.

II. Ticaret Unvanı

Ticaret unvanı tacirin ticari işlerinde kullanmak için kısaltılmış bir ada ihtiyaç duymaları sonucunda ve ticari işletme işletirken ilişkilerini koruma ve sürdürme gereği nedeniyle doğmuştur.⁸

Ticaret unvanının tanımı kanunda doğrudan yapılmamıştır. TTK m.39’da dolaylı olarak tanımı yapılan ticaret unvanı, her tacirin ticari işletmesine ilişkin işlemleri yaparken ve işletmesiyle ilgili senetlerle diğer belgeleri imzalarken kullanmak zorunda olduğu bir addır.⁹ Kanun maddesi tacirle alakalı olup, sadece tacirlerin ticaret unvanı kullanabileceği anlaşılmaktadır.

Tacirler, ticari işletmesi ile ilgili iş ve işlemlerde ticaret unvanını kullanırlar.¹⁰ Ticaret unvanı seçme ve kullanma hak ve yükümlülüğü tacir sıfatının varlığına bağlıdır ve bu sıfatın sona ermesi ile ortadan kalkmaktadır. Hak sahibi kural olarak ticaret unvanı üzerindeki hakkı dilediği şartlar altında iktisap edip etmemekte, iktisap ettikten sonra kullanıp kullanmamakta veya bir başkasına devredip etmemekte serbest değildir. Bu durumdan ticaret unvanı üzerindeki hakka, tacir sıfatına bağlı olarak sahip olunduğu anlamı çıkmaktadır. Ancak bu durum ticaret unvanın bağımsız hak¹¹ olma özelliğini ortadan kaldırmaz. Çünkü bahsedilenler bağımsız hakkın kullanım esaslarını gösterir. Bu nedenle ticaret unvanının bağımsız haklardan olduğu söylenebilir.¹²

Ticaret unvanı, tacirin tanınmasını ve diğer tacirlerden ayırt edilmesini sağlar. Ticaret unvanı, tacirlerle ilgili olduğu için tacir olmayanların ticaret unvanın varlığından söz edilemez.¹³

Ticaret unvanı, özel hukuk tarafından tanınan bir hak olduğundan özel hukuktan doğan haklar kategorisine girmektedir. Özel hukuktan doğan haklardan, ekonomik değer taşımayan ve para ile ölçülemeyen haklar malvarlığına girmeyen haklarken; para ile ölçülebilen haklar malvarlığı haklarıdır.¹⁴ Ticari işletmenin iktisadi unsurundan olan ticaret unvanı üzerindeki hak, hukuki niteliği itibarıyla herkese karşı ileri sürülebilen ve devredilebilen bir gayri maddi malvarlığı hakkıdır.¹⁵ TTK m.11/3’deki, “... ticaret unvanı ile diğer fikrî mülkiyet haklarını...” ibaresinden, ticaret unvanının fikri mülkiyet hakkı olduğu da ortaya çıkmaktadır. Hukukumuzda dar anlamda mülkiyet kavramı kabul edildiği için eşya olarak nitelendirilmeyen fikri haklar, gayri maddi malvarlığı hakkı olarak kabul edilmektedir.¹⁶

Ticaret unvanı, hak sahibi tarafından herkese karşı ileri sürülebilen haklardan olduğu için, mutlak haklardan olup mutlak haklar da kişilik ve mallar üzerindeki haklar olmak üzere ikiye ayrılır.¹⁷ Maddi mallar üzerindeki haklar ayni, maddi olmayan mallar üzerindeki haklar fikri olup ticaret unvanı gayri maddi mallar üzerindeki fikri mutlak haklardandır.¹⁸

Ticaret unvanının iki tane unsuru vardır. Zorunlu olan unsura çekirdek, istisnai durumlar hariç bulunması zorunlu olmayan unsura ek denir.¹⁹ Hukukumuzda ticaret unvanının oluşturulmasında serbesti ve gerçeklik sistemini içinde barındıran karma sistem benimsenmiştir.²⁰ Çekirdek gerçeklik,²¹ ek serbesti²² sistemine göre oluşturulsa da ekte tam bir serbestiden söz edilemez.²³ Bu bakımdan karma sistem “kısmi serbesti sistem” olarak da adlandırılabilir.²⁴