Kısmi Süreli İş Sözleşmelerinde Farklı İşleme Tabi Tutulmama ve Oransallık İlkeleri

Non-discrimination and Proportionality Principles in Part-Time Employment Contracts

Hakan BALKAN

Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin çalışma süreleri diğer işçilere göre daha azdır. Çoğunlukla tam süreli çalışmaya göre düzenlenen mevzuatın kısmi süreli iş ilişkilerine uygulanabilmesi yorum gerektirmektedir. Yorum, hak veya menfaatin niteliği çerçevesinde ancak özellikle kısmi süreli iş sözleşmesine yönelik ayrım yasağı göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Kısmi süreli iş sözleşmesine yönelik ayrım yasağı, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin bu çalışma şekli nedeni ile dışlanmaması veya daha az lehe muameleye maruz kalmaması için önemlidir. Bu önemi nedeniyle kısmi süreli iş sözleşmesine yönelik ayrım yasağı, İş Kanunu m.5/2 ile m.13/2’de hem açıkça düzenlenmiş hem de ihlali yaptırıma tabi tutulmuştur. Söz konusu hükümlerde kısmi süreli çalışanlarla doğrudan ilgili iki önemli ilke ortaya konmaktadır. Farklı işleme tabi tutulmama ilkesi ve onun özel hali olan oransallık ilkesi olarak adlandırılabilecek bu ilkelerin ne anlama geldiği, nasıl yorumlanması gerektiği, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiye yönelik olası bir ayrımcılığın denetiminin hangi bakış açısıyla yapılabileceği ile ayrımcılık halinde uygulanabilecek yaptırımlar bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Bu çalışmada ayrıca ayrım yasağı bakış açısı ile kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin hak ve menfaatleri, fazla saatlerle çalışması, kıdeme bağlı hakları, tatil ve izinleri de incelenmektedir.

Kısmi Süreli, Emsal İşçi, Ayrım Yasağı, Oransallık, Tazminat.

The working hours of workers working on a part-time contract are less than other workers. The application of the legislation, which is mostly regulated according to full-time work, to part-time work relations requires comment. The interpretation should be made within the framework of the nature of the right or interest, but especially considering the prohibition of discrimination regarding the part-time employment contract. The prohibition of discrimination against part-time contracts is important so that workers working on a part-time contract can’t be excluded or treated less favorably because of this type of work. Due to this importance, the prohibition of discrimination against the part-time employment contract is both clearly regulated and its violation has been sanctioned in Article 5/2 and Article 13/2 of the Labor Law. In the said provisions, two important principles directly related to part-time employees are set forth. The meaning of these principles, which can be called the principle of non-discrimination and its special form, the principle of proportionality, how it should be interpreted, from what perspective a possible discrimination against a part-time worker can be controlled and the sanctions that can be applied in case of discrimination are the subjects of this study. With the point of view of the non-discrimination, the rights and benefits of the part-time worker regarding wages and benefits, working overtime, seniority rights, vacation and leave are also examined.

Part-time, Comparable Worker, Non-discrimination, Pro rata, Compensation.

2003 yılında 4857 sayılı İş Kanunu (İşK) ile ilk defa yasal olarak düzenlenen kısmi süreli iş sözleşmesi özellikle kadınlar, öğrenciler ve emekliler için gerçek bir ihtiyaca cevap vermektedir. Kısmi süreli çalışma gelişmiş ülkelerde oldukça yaygındır. Ülkemizde de kısmi süreli çalışanların istihdamdaki payı yaklaşık %9 gibi önemli bir seviyede olup giderek yaklaşık %18 olan Avrupa Birliği ortalamasına doğru yükselmesi muhtemeldir.

İş Kanunu’nda kısmi süreli iş sözleşmesi, işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlendiği iş sözleşmesi türü olarak tanımlanmaktadır (İşK. m.13/1). İşK. m.13/2’nin ilk cümlesinde genel anlamda kısmi süreli işçiye yönelik farklı işlem yasağı ya da bir diğer ifadeyle ayrım yasağı ilkesi ortaya konurken, ikinci cümlesinde ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatlere yönelik oransallık ilkesi ortaya konulmuştur.

Çalışmanın ana konusunu da bu ilkeler oluşturmaktadır. Anılan ilkelerle ilgili detaylı açıklamalardan önce hem kısmi süreli çalışmanın hem de kısmi süreli işçiye yönelik özel ayrım yasağının İş Kanunu’nda, uluslararası belgelerde ve bazı ülkelerde nasıl düzenlendiği açıklanacaktır.