Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Yasama Dokunulmazlığı

Legislative Immunity

Mustafa ARSLAN

Hemen her ülkede, parlamento üyelerine, yasama görevlerini layıkıyla yerine getirebilmeleri için diğer kişiler için öngörülmeyen bağışıklıklar tanınmıştır. Günümüzde dokunulmazlık, temel işlev olarak muhalif durumdaki milletvekillerini korumaya hizmet eder. Bu anlamda yasama dokunulmazlığı, özellikle muhalefeti oluşturan milletvekillerinin iktidardan gelecek saldırılar veya müdahalelerle karşı karşıya kalma tehlikesine karşı; milletvekilinin subjektif bir hakkını korumaktan ziyade, yasama fonksiyonunun bağımsız bir şekilde icrasını garanti altına alan objektif bir anayasal statüdür. Yasama dokunulmazlığının milletvekillerinin yapmış olduğu görevin öneminin, niteliğinin, ciddiyetinin ve itibarının da altını çizmeye katkı sağladığı söylenebilir. Yine, milletvekillerine halkı temsil görevlerini yürütürken ihtiyaç duydukları huzuru sağlama işlevi de bulunmaktadır. Çalışmamızda, öncelikle yasama bağışıklıkları genel olarak açıklanmıştır. Yasama sorumsuzluğu kurumu açıklanmaya çalışılmış ve yasama dokunulmazlığı ile birlikte amaçsal çerçevesi çizilmiştir. Yasama dokunulmazlığının ortaya çıkışı ve hukuki niteliği açıklanarak, işlevi ortaya konulmuştur. Son bölümünde de yasama dokunulmazlığının kaldırılması yöntem açısından anlatılmıştır. Yasama dokunulmazlığının amacına uygun şekilde koruma sağlaması üzerine öneriler sunulmuştur.

Dokunulmazlık, Sorumsuzluk, Yargılama, Milletvekili, Meclis.

In almost every country, members of parliament have been granted immunities that are not foreseen for other persons in order to fulfill their legislative duties. Today, immunity serves as the main function to protect MPs in opposition. In particular, it is an objective constitutional status that guarantees the independent execution of the legislative function rather than protecting a subjective right of the deputies against the threat of attacks or interventions from the ruling party. It can be said that parliamentary immunity contributes to underlining the importance, quality, seriousness and dignity of the duty of the MPs. Again, it has the function of providing the peace of mind that MPs need while carrying out their duties to represent the public. Legislative immunities are generally explained in our study. The institution of legislative irresponsibility has been tried to be explained and its purposeful framework has been drawn together with legislative immunity. The emergence and legal nature of legislative immunity has been explained and its function has been revealed. In the last part, lifting of parliamentary immunity is explained in terms of method. Recommendations have been made to ensure that parliamentary immunity should ensure appropriate protection.

Immunity, Nonliability, Trial, Member of Parliament, Parliament.

GİRİŞ

Meclis üyelerinin başta yürütme organı olmak üzere bazı kişi ve kurumlar tarafından yapılan-başlatılan adli takiplerden korunması amacıyla hemen her ülkede parlamenter bağışıklıklar kabul edilmiştir. Yasama bağışıklıkları da denilen parlamenter bağışıklıklar; Meclis üyelerine, Meclis’te ortaya koydukları söz ve açıkladıkları düşüncelerden dolayı mutlak koruma sağlayan yasama sorumsuzluğu ile; görevlerini tam olarak yerine getirmelerini engelleyici nitelikteki gereksiz suçlamalardan ve alıkoymalardan koruma sağlayan yasama dokunulmazlığı olmak üzere iki türdür.

Çalışmamızda, öncelikle yasama bağışıklıkları genel olarak açıklanmıştır. Ardından yasama sorumsuzluğu kurumu açıklanmaya çalışılmış ve yasama dokunulmazlığı ile birlikte amaçsal çerçevesi çizilmiştir. İkinci bölümde yasama dokunulmazlığının ortaya çıkışı ve hukuki niteliği açıklanarak, işlevi ortaya konulmuştur. Üçüncü ve son bölümünde de yasama dokunulmazlığının kaldırılması yöntem açısından anlatılmıştır.

Sonuç bölümünde ise yasama dokunulmazlığının amacına uygun şekilde koruma sağlaması üzerine öneriler sunulmuştur.

I. YASAMA BAĞIŞIKLIĞI

Yasama bağışıklıkları, milletvekillerinin görevlerini özgürce yapabilmeleri için, yürütme organı veya diğer kişi ve kurumlarca başlatılması muhtemel adli takiplerden koruma sağlaması amacıyla ortaya konan güvenceler (ayrıcalıklar)1 olarak tanımlanabilir.2 Bu bağışıklıklar veya güvenceler yasama işlevinin etkin bir biçimde uygulanması için gereken güçler, haklar ve ayrıcalıkların tamamını ifade eder. Milletvekillerinin yararlandıkları bu özel statü, Meclis üyelerinin parlamenter fonksiyonu serbestçe yerine getirebilmeleri amacıyla, kişisel yarar için değil, kamu yararı için öngörülmüştur.3 “Yasama Dokunulmazlığı” başlığını taşıyan Anayasa md.83 hem yasama sorumsuzluğu hem de yasama dokunulmazlığını kapsamakta ve doktrinde yasama bağışıklığı kavramıyla ifade edilmektedir.4 Yasama bağışıklığı özellikle demokrasinin tam olarak yerleşmediği toplumlarda Meclisin sağlıklı işlemesine katkıda bulunur.5

Yasama bağışıklığının bir anayasa hukuku kurumu olmakla birlikte başta ceza hukuku olmak üzere hukukun diğer alanlarına da yansımaları vardır. Çünkü bağışıklıklar sayesinde milletvekiline dava açılamaz, milletvekili cezalandırılmaz veya milletvekilinin hakkındaki ceza kovuşturması milletvekilliği süresinin sonuna kadar ertelenir.6 Bu halde yasama bağışıklığı “yasama sorumsuzluğu” ve “yasama dokunulmazlığı” olmak üzere iki çeşittir.

Yasama sorumsuzluğu, milletvekillerinin yasama görevlerini yerine getirirken (yasama çalışmaları sırasında)7 söyledikleri sözlerden, açıkladıkları düşüncelerden ve kullandıkları oylardan dolayı herhangi bir hukuki ve (suç niteliği taşısalar dahi)8 cezai takibata uğramayacaklarına ilişkin sahip olunan güvencedir.9 Bu sayede milletvekillerinin yasama faaliyetlerini özgürce ve hiçbir şeyden çekinmeden yapabilmeleri mümkün olur. Ayrıca bu açıdan yasama sorumsuzluğu kurumunun milli iradenin gerçek manada tecellisine de katkıda bulunduğu aşikardır. Yasama sorumsuzluğu ile devletin yürütme organı daha iyi denetlenecek ve milletvekillerinin asli görevi olan kanun yapımı özgürce gerçekleşecektir.10

Yasama sorumsuzluğu milletvekillerine mutlak bir koruma sağlar.11 Bu anlamda hem cezai hem de hukuki takibe karşı sürekli bir şekilde tam bir koruma sağlar.12 Yani yasama sorumsuzluğu kapsamındaki fiilinden dolayı kişi, milletvekilliği sıfatı sona erse dahi bu korumadan yararlanılır.13 Meclis veya başka bir organ tarafından kaldırılamaz. Kamu yararı amacıyla getirilmesi dolayısı ile de kamu düzenine ilişkindir ve vazgeçilemez.14

Yasama sorumsuzluğu asıl işlevini Meclis dışındaki herhangi bir makama karşı sorumsuzluk olarak gösterir.15 Sorumsuzluk, fiilin hukuka aykırılığını ortadan kaldırmamakla birlikte hukuki ve cezai yaptırımı engeller.16 Genel görüş bu olmakla birlikte doktrinde bazı yazarlarca yasama sorumsuzluğunun milletvekilinin hukuki sorumluluğunu ortadan kaldırmadığı ileri sürülmektedir.17 Bu itibarla yasama sorumsuzluğu milletvekilinin Meclis çalışma düzenini bozucu tutum ve davranışları sonucu ortaya çıkabilecek disiplin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.18 Örneğin Mecliste milletvekilinin hakaret ve sövme fiilini işlemesi durumunda milletvekili hakkında cezai ve hukuki yargılamaya gidilemez. Ancak İçtüzük kuralları çerçevesinde parlamentodan geçici çıkarma gibi bir disiplin cezası verilebilir.19

Milletvekilinin Meclis çalışmaları kapsamında söyledikleri sözler ve ileri sürdükleri düşünceler, yasama sorumsuzluğunun kapsamındadır ve bu kişiler hakkında hukuki müeyyide uygulanmaz. Bu anlamda milletvekiline karşı kişilik haklarına yönelik tecavüzün önlenmesi ile maddi veya manevi tazminat davaları açılamaz. Açılsa dahi mahkemece reddedilir.20

Anayasa’da yer alan “Meclis çalışmaları” sözü, maddenin amacı doğrultusunda geniş yorumlanmalıdır. Anayasa, bu ifade ile parlamento üyeliği görevi dolayısıyla yapılan söz ve eylemleri belirtmeyi amaçlar. Öyleyse Meclis çalışmaları ifadesiyle; meclis genel kurul salonu, diğer meclis salonları, meclis koridorları, yemekhaneleri, komisyon çalışma odaları, hatta tuvaletleri bu kapsamda değerlendirilmelidir. Ayrıca meclis araştırması yapmakla görevli komisyon üyelerinin meclis dışında yapmış olduğu parlamenter faaliyetleri de kapsama dahil edilmelidir. Yine, TBBM’yi temsilen uluslararası kuruluşlarda veya ülke dışında bulunan meclis üyelerinin bulundukları yerlerdeki görevleri ile ilgili faaliyetleri yasama sorumsuzluğu kapsamındadır.21

Ancak, Yargıtay bu konuda farklı kararlar almaktadır. Yargıtay Ceza Daireleri çoğunlukla milletvekilinin meclis kürsüsünden söylediği sözlerde, suç unsuru bulunsa dahi yasama sorumsuzluğu nedeniyle herhangi bir yaptırımın olmayacağını kabul etmektedir. Bununla birlikte Yargıtay 4. Hukuk Dairesi kararlarında yasama çalışmaları ile ilgisi olmayan sözlerden dolayı milletvekiline karşı manevi tazminat istenebileceğini karara bağlamıştır.22 Yargıtay özellikle sonraki kararlarında milletvekillerinin hakaretamiz fiillerinin “yasama faaliyeti yahut meclis çalışmaları ile bağlantısı olmadığı” hususunu kabul etmektedir.23 Ancak Yargıtay’ın sonraki kararlarının yasama sorumsuzluğunun amacı ile bağdaşmadığı ortadadır. Bununla birlikte milletvekillerinin tazminat tehdidi ile kendilerini gerçek manada ifade etmekte zorlanacak ve sürekli otokontrol altında kalacaklardır.