Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Denizyoluyla Canlı Hayvan Taşımasında Taşıyanın Sorumluluğuna İlişkin Türk Ticaret Kanunu’nun Beşinci Kitabında Değişiklik Önerisi

Proposal for the Amendment of the Article in the Fifth Book of the Turkish Commercial Code regarding the Liability of the Carrier in the Transport of Live Animals by Sea

Cüneyt SÜZEL

Bu çalışmanın amacı, canlı hayvan taşımasını 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun taşıyanın sorumluluğuna ilişkin emredici hükümlerinin dışında bırakan 1244’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin değerlendirilmesidir. Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili hükümlerinin mehazı 1924 Lahey Sözleşmesi’dir. Bu sözleşmede canlı hayvanlar eşya tanımının dışında bırakılmıştır. 6762 sayılı mülga Türk Ticaret Kanunu m. 1117 f. 1 b. (b), dönemin Alman Ticaret Kanunu § 663 f. 2 b. 1 düzenlemesini iç hukukuna aktarmış ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu da 1244’üncü maddesinde bu hükmü muhafaza etmiştir. Çalışmada 1978 tarihli Hamburg Kuralları m. 5 f. 5 düzenlemesi, bunun mehazı olan CMR m. 17 f. 4 b. (f) ile m. 18 f. 5 hükümleri ve Türkiye’nin tarafı olduğu 6/11/2003 tarihli Hayvanların Uluslararası Taşıma Sürecinde Korunmasına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Sözleşmesi düzenlemeleri incelenecek ve mevzuat değişikliği teklifi yapılacaktır.

Canlı Hayvanlar, Hamburg Kuralları, Türk Ticaret Kanunu, Hayvanların Uluslararası Taşıma Sürecinde Korunmasına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Sözleşmesi, CMR.

The purpose of this article is to evaluate article 1244 (1) (b), which excludes the transportation of live animals from the mandatory provisions of the Turkish Commercial Code regarding the carrier’s liability. The source of the relevant provisions of the Turkish Commercial Code is International Convention for the Unification of Certain Rules of Law Relating to Bills of Lading, signed at Brussels on 25th August 1924 as amended by 1968 Visby and 1979 Brussels Protocols. Live animals are excluded from the definition of goods in this Convention. Article 1117 par. 1(b) of the former Turkish Commercial Code No. 6762 has incorporated § 663 f. 2 b. 1 of the German Commercial Code into Turkish law, and the Turkish Commercial Code No. 6102 has preserved the said provision under its article 1244. In this study, article 5 par. 5 of United Nations Convention on the Carriage of Goods by Sea (Hamburg Rules); article 17 par. 4 subpar. (f) and article 18 f. 5 of Convention on the Contract for the International Carriage of Goods by Road (CMR) and European Convention on the Protection of Animals During International Transport (revised) dated 6/11/2003 to which Turkey is a party will be evaluated. Taking into consideration of all these legislative instruments, at end of the study a proposal will be made for the amendment of the existing article of Turkish Commercial Code relating to carriage of live animals by sea.

Live Animals, Hamburg Rules, Turkish Commercial Code, European Convention on the Protection of Animals During International Transport, CMR.

I. Giriş

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun1 (“TTK”) beşinci kitabının 1244’üncü maddesinde, navlun sözleşmesi çerçevesinde canlı hayvan taşıması yapıldığı takdirde taşıyanın sorumluluğuna ilişkin TTK m. 1243’te sayılan emredici hükümlerin uygulanmayacağı öngörülmektedir. Düzenleme 1937 tarihinde yapılan değişiklik sonrasında oluşan Alman Ticaret Kanunu’ndan (“AlmTK”) iç hukuka aktarılmıştır.2 25 Ağustos 1924 tarihinde Brüksel’de imzalanan Konişmentolara İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesine Dair Milletlerarası Sözleşme3 (“1924 Lahey Sözleşmesi”) ve onu değiştiren 1968 tarihli Visby Protokolü4 sonrasında oluşan metinde canlı hayvanlar eşya tanımının dışında bırakılmıştır. Ancak bu taşıma 1978 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler Denizde Eşya Taşıma Sözleşmesi’nin5 (Hamburg Kuralları”) kapsamına dâhil edilmiş ve taşıyanın canlı hayvan taşımasından sorumluluğuna ilişkin bir düzenleme getirilmiştir. Benzer yönde düzenleme Karayolunda Uluslararası Eşya Taşıma Sözleşmesi Hakkında Konvansiyon6 (“CMR”) ve Uluslararası Demiryolu Eşya Taşıma Sözleşmesine İlişkin Tek Tip Kurallar’da7 (“COTIF/CIM”) da bulunmaktadır. TTK’nın taşıma hukukuna ilişkin dördüncü kitabının 878’inci maddesinin birinci ve beşinci fıkralarında da canlı hayvan taşıması ile ilgili CMR hükümleri takip edilerek özel düzenlemeye gidilmiştir. Benzer şekilde AlmTK’da 2013 yılında yapılan reformda8 denizyoluyla canlı hayvan taşımasında CMR doğrultusunda değişiklik yapılmıştır.

Öte yandan hayvanların milletlerarası taşınması sürecinde acı çekmesinin önüne geçilmesi ve sağlıklarının korunması amacıyla 13/12/1968 yılında Paris’te Hayvanların Uluslararası Nakliyat Sırasında Korunmasına dair Avrupa Sözleşmesi9 imzalanmıştır. 10/5/1979 tarihinde Strasburg’da bu sözleşmenin eki niteliğindeki Protokol10 kabul edilmiştir. Bu milletlerarası sözleşmenin yerine geçmek üzere 6/11/2003 tarihinde Hayvanların Uluslararası Taşıma Sürecinde Korunmasına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Sözleşmesi11 (“Avrupa Sözleşmesi”) kabul edilmiştir. Türkiye 1968 tarihli Avrupa Sözleşmesi’ne12 ve bunu değiştiren Protokol’e taraf olmuştur. Aynı şekilde 2003 tarihli Avrupa Sözleşmesi’ne de Türkiye taraf olma iradesini göstermiş13 ve bu sözleşme Türkiye hakkında 8/8/2019 tarihinde yürürlük kazanmıştır.14 Bu konu ile ilgili Avrupa Birliği’nin 22/12/2004 tarih ve 1/2005 sayılı Konsey Tüzüğü15 bulunmaktadır. Türk hukukunda Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliği16 (“Hayvan Nakilleri Yönetmeliği”) yayımlanmış ve bu Yönetmelikte en son 31/12/2019 tarihinde değişiklik yapılmıştır. Yönetmelik hükümleri ile Konsey Tüzüğü karşılaştırıldığında Türkiye’nin bu Yönetmelik ile Konsey Tüzüğü hükümlerini iç hukukuna aktardığı tespit edilmektedir. Gerek 2003 tarihli Avrupa Sözleşmesi gerekse Hayvan Nakilleri Yönetmeliği taşıyıcının özel hukuk sorumluluğuna ilişkin bir düzenleme getirmeyen kamu hukuku düzenlemeleridir. Ancak her iki mevzuatta da yer verilen kuralların doğrudan taşıyan ya da taşıyıcının sorumluluğuna etki edebileceğini söylemek mümkündür.

Bu çalışmada yukarıda yer verilen mevzuatın tamamı değerlendirilecek ve TTK m. 1244 f. 1 b. (a)’nın canlı hayvan taşımasına ilişkin kısmının yerindeliği sorgulanacaktır.

II. Canlı Hayvan Taşımasına İlişkin Konişmento Kayıtları

Uygulamada yolculuk çarteri ile birlikte düzenlenen konişmentoların arka yüzünde genel öncelik kaydına (paramount clause) yer verilmektedir. Bu maddenin son kısmında canlı hayvan taşımalarına ilişkin bir hüküm de vardır. Taşıyanın canlı hayvan taşımasından doğan zıya yahut hasarlardan hiçbir şekilde sorumlu olmadığı belirtilmektedir.17 Canlı hayvan taşımasına özgü düzenlenen bir konişmentoda ayrıca taşıyanın taşıma sürecinde canlı hayvanların sağlığı ya da durumundan hiçbir şekilde sorumlu olmadığına yönelik kayda rastlanmıştır.18

TTK m. 1237 f. 1 gereği taşıyan ile konişmento hamili arasındaki hukuki ilişkide konişmento belirleyici olduğundan canlı hayvanlar bakımından öngörülen bu sorumsuzluk kayıtlarının geçerliği değerlendirilmelidir.

III. Canlı Hayvan Tanımı

TTK’nın dördüncü ve beşinci kitabında eşya tanımı yapılmamıştır. Kanun’da eşya tanımı yer almadığı gibi TTK’nın dördüncü kitabının kapsamına giren canlı hayvanlara ilişkin bir tanıma da yer verilmemiştir. Bu alandaki özel hukuka ilişkin milletlerarası sözleşmelerde19 de canlı hayvan tanımı yoktur. Dolayısıyla omurgalı ve omurgasız hayvanların canlı hayvan tanımının içinde olduğunu söylemek mümkündür.20

Avrupa Sözleşmesi’nin uygulama alanı ticari nitelikteki omurgalı hayvan taşıması ile sınırlandırılmıştır [m. 2]. Benzer düzenleme Konsey Tüzüğü m. 2 b. (a) ve Hayvan Nakilleri Yönetmeliği m. 2 f. 1 ve f. 3’te de yer almaktadır. Hayvan Nakilleri Yönetmeliği m. 2 f. 4’te canlı balıklar da kapsam dışında bırakılmıştır. Dolayısıyla Hayvan Nakilleri Yönetmeliği gereği ticari taşımaya konu olan her türlü canlı balık ve ahtapot, yengeç, ıstakoz, sünger gibi denizde yaşayan omurgasızlar ve solucan, salyangoz gibi karada yaşayan omurgasızlar hükümlerin uygulama alanının kapsamı dışındadır.