İngiltere ve Galler Ceza Muhakemesi Hukukunda Yargılama Makam ve Süjeleri

Judicial Authorities and Agents in the Criminal Procedure Law of England and Wales

Mehmet MADEN

İngiltere ve Galler ceza muhakemesi, yargılama makam ve süjeleri bakımından oldukça farklı özelliklere sahiptir. Yarı zamanlı yargıçların; gönüllü yargıçların ve hukukçu olmayan yargıçların bulunması ve jüri yargılaması dikkat çekicidir. Sulh mahkemelerinde kısa yargılama; Kraliyet Mahkemesi’nde jürili yargılama usulü uygulanmakta ve suçlar, yargılama usulüne göre tasnif edilmektedir. Zanlının, suçluluk veya suçsuzluk beyanında bulunması, uygulanacak usul ve verilecek yaptırım hükmü açısından önem arz etmektedir. Yargıçlara farklı ünvanlar verilmiştir. Bu çalışmada, belirtilen yargılama makam ve süjeleri ana hatlarıyla izah edilmeye çalışılmış; yargılama süreci hakkında da kısmi açıklamalarda bulunulmuştur. Bu bağlamda, sulh mahkemeleri; Kraliyet Mahkemesi; Yüksek Mahkeme; Temyiz Mahkemesi ve Yüksek Temyiz Mahkemesi, teşekkülleri ve yetkileri bakımından incelenmiştir.

İngiltere ve Galler Ceza Muhakemesi Hukuku, Jüri Yargılaması, Sulh Mahkemesi, Kraliyet Mahkemesi, Yargıç.

Criminal procedure of England and Wales has quite different features with regards to judicial authorities and agents. Existence of part time judges, voluntary judges and lay judges and the jury trial are remarkable. Summary trial takes place in the magistrates’ courts and trial with jury takes place in the Crown Court and the offences are classified according to their way of trial. Pleading guilty or not guilty of the defendant is important for the procedure to be implemented and the sentence to be given. Judges are given different titles. In this study, an overview of the mentioned judicial authorities and agents has been tried to be given and partial explanations upon the judicial process have been made. In this context, magistrates’ courts; Crown Court; High Court; Court of Appeal and the Supreme Court have been examined with regards to their composition and jurisdiction.

Criminal Procedure Law of England and Wales, Jury Trial, Magistrates’ Court, Crown Court, Judge.

1. Giriş

İngiltere ve Galler, ceza yargılaması bakımından, birçok hususta özellik arz etmektedir. Bu çalışmada, İngiltere ve Galler ceza muhakemesi yargılama makam ve süjeleri ile ceza yargılamasının işleyişi, genel hatlarıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, sulh mahkemeleri (magistrates’ courts); Kraliyet Mahkemesi (Crown Court); Yüksek Mahkeme (High Court); Temyiz Mahkemesi (Court of Appeal) ve Yüksek Temyiz Mahkemesi (Supreme Court), görevleri ve personeli bakımından ele alınmıştır.

Common law sistemine dâhil olan diğer ülkeler -diğer Birleşik Krallık ülkeleri olan İskoçya ve Kuzey İrlanda da dâhil olmak üzere-, bu çalışmanın konusunu oluşturmamaktadır. İddia ve savunma makamlarıyla ve süjeleriyle ilgili konular da bu çalışmanın esas konusu içinde yer almamaktadır. Yine, sadece gençler için kurulmuş bir mahkeme olmanın ötesinde, çok sayıda farklı usulün uygulandığı, oturumlara yalnızca özel eğitimli sulh yargıçlarının ve yargıçların katılabildiği¹Gençlik Mahkemesi de bu çalışmada ayrıca ele alınmamıştır.

Aşağıda, yargılama usulüne göre suçların tasnifi konusu ele alındıktan sonra, sırasıyla, sulh mahkemeleri, Kraliyet Mahkemesi ve temyiz başvurularını incelemekle görevli mahkemeler inceleme konusu yapılmıştır.

2. Yargılama Usulüne Göre Suçların Tasnifi

İngiltere’de ve Galler’de, neredeyse bütün ceza davalarının ilk görüldüğü mahkeme, sulh mahkemesidir² .

Yargılama usulü bakımından suçlar, Ceza Hukuku Yasası 1977 ile üçe ayrılmıştır. Bunlar; sadece ithamnameye dayalı olarak yargılanabilen (triable only on indictment) suçlar; sadece kısa yargılamaya tâbi³ (triable only summarily) suçlar ve her iki şekilde yargılanması mümkün olan (triable either way) suçlardır.

En ağır olarak telakkî edilen suçlarla ilgili yargılama, sadece ithamnameye dayalı olarak, Kraliyet Mahkemesi’nde yapılır; her iki şekilde yargılanması mümkün olan suçlar ise orta şiddette olduğu telakkî edilen suçlardır⁴ . Her iki şekilde yargılanması mümkün olan suçlar bakımından, zanlının suçluluk veya suçsuzluk beyanında (plea) bulunması, mahkemelerin yargılama yetkisinin tespitinde önem arz etmektedir. Suçluluk beyanında bulunulması durumunda, yargılama sulh mahkemesinde yapılır ancak sulh mahkemesi kendi yetkisinin dışında bir yaptırım hükmü (sentence) verilebileceği kanaatine ulaşırsa, yaptırım hükmünün verilmesi Kraliyet Mahkemesi’ne bırakılır⁵ . Diğer bir anlatımla, zanlı, bir suçtan dolayı sulh mahkemesince mahkûm edilse bile, dava, bu suçtan dolayı yaptırım hükmünün verilmesi için Kraliyet Mahkemesi’ne sevk edilebilir⁶ . Suçsuzluk beyanında bulunulması hâlinde, davanın nerede görüleceğine sulh yargıçları karar verir ancak, suçsuzluk beyanında bulunma düşüncesinde olan zanlının, Kraliyet Mahkemesi’nde yargılanmayı tercih etme hakkı bulunmaktadır⁷ .

En hafif suçlar, sadece kısa yargılamaya tâbi olarak sulh mahkemelerinde görülür⁸ . Bu suçlar, hapis cezası gerektirmeyen ya da altı ay veya daha kısa süreli hapis cezasıyla karşılık bulan suçlardır⁹ . Sulh Mahkemeleri Yasası 1980’in 132’nci maddesine göre, sulh mahkemelerinin verebileceği hapis cezasının alt sınırı beş gündür. Bu mahkemelerde, nispeten nadir olarak hapis cezası verilir ve şartla salıverme bir seçenek olarak sıklıkla tercih edilir¹⁰ .

3. Sulh Mahkemeleri

Sulh mahkemelerinde ceza yargılaması, jürisiz olarak, sulh yargıçları veya bir sulh mahkemesi bölge yargıcı tarafından yapılır¹¹ .

Sulh yargıçları, nadiren hukukçudur ve görevleri karşılığında kendilerine bir ödeme yapılmaz¹² , fakat masraflarının karşılanmasını talep edebilirler¹³ . Gerek dava bakmaya başlamadan önce gerekse kariyerleri boyunca eğitim verilen sulh yargıçları, düzenli olarak değerlendirmeye tâbi tutulurlar¹⁴ .

İçinde bulundukları cemiyetin sorumlu ve saygı duyulan kişilerinden belirlenen¹⁵ sulh yargıçlarının sayısı yirmi üç bin civarındadır¹⁶ . Sulh yargıçlığı için aranan ölçütler, iyi karakter; kavrama ve iletişim; sosyal farkındalık; olgunluk ve sağlam mizaçlılık; kuvvetli muhakeme; işe bağlılık ve güvenilirliktir¹⁷ . Kamunun, yargının tarafsızlığına olan güvenini korumak için, belli işlerde çalışanlar (örneğin polis görevlileri) sulh yargıcı olamazlar¹⁸ . Atanabilme yaşı on sekiz, emeklilik yaşı yetmiş olarak belirlenmiş olan sulh yargıçları, yılda en az yirmi altı yarım gün mahkeme oturumlarına katılmak için vakit ayırabilmelidir¹⁹ .

Sulh yargıçları, hukuki konularda, Mahkemeler ve Yargı Heyetleri (Yargı Erki ve Personelin Görevleri) Yasası 2018’de “atanmış görevli” (designated officer) olarak geçen, daha önceleri “yargıçların kâtibi” (justices’ clerk) ünvanı taşıyan, günlük kullanımda hukuk müşaviri (legal adviser) olarak anılan mahkeme personeli tarafından bilgilendirilir²⁰ . Bu kişilerin görevi, davadaki olgular hakkında karar vermek veya bunlarla ilgili olarak heyeti etkilemek değildir²¹ . Hukuk müşavirleri, Lord Baş Yargıç tarafından tayin edilirler ve bütün hukuksal ve yargısal konularda sadece ona karşı sorumludurlar²² .

Lord Baş Yargıç, yargı erkinin başıdır ve bu görevini Lord Chancellor’dan devralmıştır²³ . Yüzyıllardır baş yargıç, yargı erkinin başı ve kabine bakanı olan Lord Chancellor’ın statüsü, Anayasal Reform Yasası 2005 ile, esaslı biçimde değiştirilmiştir; kendisi, hükümetin, yargı erkinden ve mahkeme sisteminden sorumlu bakanı olmaya devam etse de yargıçlık ve yargı erkinin başı olma görevleri sona ermiştir²⁴ . Belirtelim ki İngiltere’de, Mayıs 2007’ye kadar bir Adalet Bakanlığı (Ministry of Justice) da mevcut değildir²⁵ .

Yaptırım hükmünü belirlerken sulh yargıçlarına yardım etmek üzere “yaptırım hükmü öncesi rapor”un hazırlanması, denetimli serbestlik görevlisinin vazifesidir²⁶ . Bu rapor, ilgili suçun analizini; suçluya dair ilgili bilgileri ve suçlunun zarar verme ve yeniden suç işleme riskinin değerlendirmesini içerir ve yaptırım hükmü için açık ve gerçekçi bir öneriyle son bulur²⁷ .

Önceleri “maaşlı sulh yargıcı” olarak bilinen tam zamanlı ve yarı zamanlı sulh mahkemeleri bölge yargıçları, en az on yıllık tecrübeye sahip barrister veya solicitor statüsünde bir avukat olmalıdır²⁸ . Bu yargıçlar tek başına görev yaparlar ve genellikle daha uzun veya daha karmaşık kısa yargılama davalarına bakarlar²⁹ . Bölge yargıçları, bağımsız bir komisyon olan Yargısal Atamalar Komisyonu tarafından, hukukçular arasından seçilir³⁰ .

İlk oturumda suçluluk beyanında³¹ bulunan zanlının, yaptırım hükmünden üçte bir oranında indirim hakkı olur; bu beyan geciktikçe indirim azalır³² . Başka bir hafifletme sebebinin (mitigation), örneğin gerçek bir pişmanlığın bulunması halinde, bu indirim daha da artabilir³³ . Zanlının, suçüstü yakalandığı düşünülse bile indirim uygulanır³⁴ . Bu sistem, ABD’de uygulanan “beyan pazarlığı” sisteminden farklıdır³⁵ . Yaptırım hükmü için açıktan beyan pazarlığı, Turner ([1970] Q.B. 321) kuralları ile yasaklanmıştır³⁶ . Zanlı, Goodyear bildirimi olarak adlandırılan süreç vasıtasıyla mahkemeye, suçluluk beyanında bulunması hâlinde alacağı yaptırım hükmü hakkında soru sorabilir³⁷ . Goodyear ([2005] EWCA Crim 888) kararını takiben uygulanan bu süreç, doktrinde “pazarlık”la ilişkilendirilmiştir³⁸ .