Mısır’da Tahkim Müessesesi ve Aile Arabuluculuğu Uygulamaları

Arbitration and Family Mediation Practices in Egypt

Mustafa TAŞ

Bu makale 1929 ve 2000 yıllarında vazedilen Mısır Medeni Kanunlarındaki tahkim uygulamasını ve 2004 yılında çıkarılan Aile Mahkemelerinin Kurulması Kanununun öngördüğü aile mahkemelerini ve bu mahkemeler çatısı altında faaliyet gösteren arabuluculuk merkezlerini deskriptif bir şekilde ele almayı amaçlamaktadır. İslâm dininin tavsiye ettiği alternatif uyuşmazlık çözüm metotlarından biri olan ve informel uygulama olarak köklü bir mazisi bulunan tahkime ilişkin kodifikasyon Mısır Medeni Kanunlarında ilk kez 1929 yılında yapılmıştır. Daha sonra 2000 tarihli medeni kanunda tahkim, küçük değişikliklere uğramakla birlikte ana hatlarıyla muhafaza edilmiştir. Mısır’da tahkim müessesesi yanında ayrıca Avrupa’da yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren uygulanan ve Avrupa Konseyi’nin tavsiye kararları ile pek çok dünya ülkesinde de yaygınlaşan aile arabuluculuğu 2004 yılı itibariyle zorunlu olarak uygulanmaya başlamıştır. Bu çalışma, tahkim ve arabuluculuk hakkında çerçeve sunacak bir girizgâhın ardından bu iki uygulamanın Mısır Medeni Kanunları ekseninde teorik boyutunu ve pratik uygulamasını ele alacaktır.

Tahkim, Aile Arabuluculuğu, İslâm Aile Hukuku, Mısır, Uyuşmazlık Çözümü.

This article aims to discuss the application of arbitration under the Egyptian Civil Laws, which were prescribed in 1929 and 2000, and the family courts envisaged by the Law on the Establishment of Family Courts enacted in 2004 and the mediation centers operating under these courts in a descriptive manner. The codification of arbitration, which is one of the alternative dispute resolutions recommended by Islam and has a long history as an informal application, was first made in 1929 in Egyptian Civil Laws. Subsequently, the arbitration in the civil code of 2000 was maintained mostly, with only minor changes. In addition to the arbitration system in Egypt, family mediation, which has been implemented in Europe since the second half of the twentieth century and which has become widespread in many other countries after the recommendations of the European Council, has been enforced as of 2004. This article, after providing information about arbitration and mediation in general as an introduction will discuss the theoretical aspects of these two applications in the Egyptian Civil Code in both theoretical and practical levels.

Arbitration, Family Mediation, Islamic Family Law, Egypt, Dispute Resolution.

Giriş

Toplumsal birlik ve düzenin sağlanmasını amaçlayan Kur’an ve sünnet, bu minvalde pek çok hüküm vazetmiş, toplum içinde ihtilafa, anlaşmazlığa, uyumsuzluğa yol açacak şeylerin neşvünema bulmasına müsaade etmemiştir. Bu bağlamda ihtiyaç hasıl olduğunda tahkim müessesesine başvurulması tavsiye edilmiş, bunun neticesinde de insanlık tarihi kadar eski olan insanlar arası ihtilaflar ve bu ihtilaflara çözüm üretme yolu olan tahkim şer’î bir veçhe kazanmış, İslâm’ın ilk dönemlerinden itibaren formel ve informel olarak uygulanmak suretiyle Müslüman toplumlarda yer edinmiş bir uygulama halini almıştır. Tahkim uygulamasına Mısır Medeni Kanunlarında da atıfta bulunulmuş ve bu uygulama kanun maddeleri ile tanzim edilmiştir.

Mısır’da tahkim yanında ayrıca aile arabuluculuğu da 2004 yılında çıkarılan Aile Mahkemelerinin Kurulması Kanunu ile uygulanmaya başlanmıştır. Bu çalışmada Mısır özelinde tahkim ve aile arabuluculuğu uygulamasının tasvir edilmesi amaçlanmaktadır. Bu sebeple çalışmanın birinci ve ikinci bölümünde konunun esasını teşkil eden tahkim ve arabuluculuk uygulamalarına yer verilmiş, bu iki kavramın özetle tanımı yapılmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise Mısır’da Yargı Sistemi ve Medeni Kanunlar başlığı altında tahkimi ve arabuluculuğu formüle eden hukuk sisteminden ve bu iki olgunun pratikteki tezahürlerinin aksettiği idari birimler olan aile mahkemelerinden bahsedilmiştir. Dördüncü ve beşinci bölümlerde; Mısır’da tahkim müessesesi ve dini dayanakları, medeni kanunlarda ne şekilde vazedildiği, aile arabuluculuğu uygulamasının doktriner boyutları, çalışma prensipleri, Aile Anlaşmazlıklarına Çözüm Ofisleri olarak adlandırılan arabuluculuk merkezlerinin yapısı, uygulamanın hayata ne şekilde yansıdığı, başarı durumları, artı ve eksi yönleri tartışılmıştır.

Tahkim Nedir?

Tahkim, sözlükte “hükmetmesini emretmek, kendisine ait hükmü başkasına vermek, bir kimseyi bir konuda hakem kılmak hükmetmesini istemek, bir konuda hüküm ve karar vermeyi bir başkasına tevdi etmek” anlamlarına gelmektedir.¹

Bir fıkıh terimi olarak ise tahkim; “aralarında hukuki ihtilaf bulunan tarafların bu ihtilafı çözüme bağlaması için üçüncü kişiyi ya da kişileri hakem tayin etmesi ve bu hususta yaptıkları sözleşme”² , “birbirleriyle davalı olan iki kişinin aralarında hüküm vermesi için hakem tayin etmeleri, aralarında uyuşmazlık bulunan iki veya daha çok kişinin, bu uyuşmazlığı gidermek üzere üçüncü bir şahsı memur etmeleri”³ gibi birbirine yakın anlamlarla ifade edilmiştir.

Mecelle’de ise tahkim, 1790. maddede “hasmeynin husumet ve davalarını fasl için rızaları ile âhar kimseyi hâkim ittihaz etmelerinden ibarettir” şekilde tanımlanmıştır.⁴

Bu tanımlar çerçevesinde tahkimi, aralarında anlaşmazlık bulunan iki tarafın, bu anlaşmazlığı çözmesi amacıyla üçüncü bir kimseyi ya da kimseleri hakem tayin etmeleri şeklinde açıklamak mümkündür.

1. Arabuluculuk Nedir?

Literal olarak uzlaştırma anlamına gelen arabuluculuk hakkında farklı tanımlar yapılmıştır. Bu tanımlardan bir kısmı arabuluculuğu genel anlamıyla ele alıp resmi ve resmi olmayan her türlü ara bulma, uzlaştırma işini tanım kapsamına dâhil ederken bazı tanımlarda ise yalnızca nitelikli bir şekilde yapılan uzlaştırma işlemi arabuluculuk kapsamında değerlendirilmiştir.⁵

Arabuluculuğun genel bir tanımı olarak “Arabuluculuk çok uzun asırlardır yaşamın her alanında, çeşitli biçimlerde iletişimi kolaylaştıran ve uyuşmazlık taraflarının bir uzlaşıya varmalarında yardımcı olan bir araçtır.”⁶ şeklinde bir tanım burada zikredilebilir.

Arabuluculuk için daha spesifik bir tanım ise şu şekilde yapılmıştır: