Westminster Parlamentosu Azami Kaç Hafta Tatil Edilebilir?: Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi’nin Miller v. The Prime Minister / Cherry v. Advocate General for Scotland Kararı Üzerine Düşünceler
For How Many Weeks may the Prorogation of Westminster Parliament Persist?: Considerations on the UK Supreme Court’s Judgment in Miller v. The Prime Minister / Cherry v. Advocate General for Scotland
Türker ERTAŞ
28 Ağustos 2019 tarihinde Kraliçe Elizabeth’in nezdinde Privy Council toplantısı yapılmış olup akabinde çıkarılan kararname (Order in Council) gereğince Parlamento’nun 9-12 Eylül aralığındaki bir tarihten 14 Ekim 2019 tarihine kadar tatil edileceği karara bağlanmıştır. Parlamento döneminin yaklaşık 5 haftalık bir zaman dilimi için sonlandırılması kararına karşı İskoç ve İngiliz mahkemelerinde itiraz edilerek söz konusu olayda Parlamento döneminin sonlandırılması kararının hukuka aykırı olduğu iddia edilmiştir. Akabinde hukuka aykırılık meselesi Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi’nin önüne gelmiştir. Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi 24 Eylül 2019 tarihinde oy birliği ile Başbakan’ın Kraliçe’ye yapmış olduğu tavsiyenin ve Privy Council bünyesinde çıkarılan kararnamenin hukuka aykırı, geçersiz ve uygulama kabiliyetinden yoksun olduğuna hükmetmiştir. Yüksek Mahkeme ayrıca Parlamento döneminin sonlandırılması işleminin de geçersiz ve uygulama kabiliyetinden yoksun olduğuna karar vermiş ve Parlamento’nun tatil edilmediğini belirtmiştir. Yüksek Mahkeme bu içtihadını benimserken parlamentonun egemenliği ve parlamenter hesap verebilirlik ilkelerine dayanmıştır. Yüksek Mahkeme, Parlamento döneminin sonlandırılmasına ilişkin alınan bu kararın Parlamento’nun anayasal fonksiyonlarını yerine getirmesini makul bir gerekçe olmaksızın engellediğini ve sekteye uğrattığını belirtmiştir.
Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi, Birleşik Krallık Parlamentosu, Kraliyet İmtiyazı, Parlamento Döneminin Sonlandırılması, Parlamentonun Egemenliği, Parlamenter Hesap Verebilirlik.
On 28 August 2019, a Privy Council meeting had been held by the Queen. As a result, an Order in Council was issued to prorogue Parliament for a period starting between 9 and 12 September until 14 October 2019. The decision to prorogue Parliament for about 5 weeks was challenged in both the Scottish and the English courts. It was argued that the prorogation of Parliament in question was unlawful. The issue was later brought before the United Kingdom Supreme Court. On 24 September 2019, the Court ruled unanimously that the Prime Minister’s advice to the Queen and the Order in Council were unlawful, void and of no effect. The Supreme Court also declared that the prorogation was also void and of no effect and Parliament has not been prorogued. By rendering its decision, the Supreme Court relied on the constitutional principles such as parliamentary sovereignty and parliamentary accountability. The Supreme Court held that, the prorogation in question did have the effect of frustrating or preventing the ability of Parliament to carry out its constitutional functions without reasonable justification.
Supreme Court of the United Kingdom, Parliament of the United Kingdom, Royal Prerogative, Prorogation, Parliamentary Sovereignty, Parliamentary Accountability.
GİRİŞ
İngiliz anayasal düzeninde kanunla (Act of Parliament) düzenlenmemiş konularda hukuksal/şekli olarak Kraliçe/Kral yetkilidir. Bu hususta kanunla düzenlenerek herhangi bir resmî organın ya da merciin yetkili kılınmadığı alanlar kraliyet imtiyazı (royal prerogative) kapsamındadır. Kraliyet imtiyazı kapsamındaki konularda otonom nitelikteki takdiri karar alma yetkisine dayanarak karar alabilir gibi görünse de kraliçe uygulamada, kraliyet imtiyazlarını kabinenin tavsiyesi ile kullanır. Bu şekilde kraliyet imtiyazına giren bir konuda alınan karar hükümetin iradesi altında alınmış olur ve karardan doğan sorumluluk da hükümete aittir. İngiliz anayasal düzeninde geçerli olan parlamentonun egemenliği ilkesi gereğince kanun kraliyet imtiyazından üstün gelir ve kraliyet imtiyazını ortadan kaldırır.
Birleşik Krallık’ta kanunla düzenlenmeyerek hukuken/şeklen hükümdarın, fiilen de hükümet ve bilhassa başbakanın yetkili olduğu alanlardan birisi de parlamento döneminin sonlandırılması (prorogation) olarak karşımıza çıkmaktadır. Parlamento dönemi süresini, parlamento döneminin başlangıç ve bitiş tarihlerini belirten herhangi bir hukuki düzenleme bulunmamasının sonucu olarak parlamento döneminin başlangıcı ve bitişi konularında esas inisiyatif başbakandadır. Daha açık bir deyişle, her ne kadar parlamento döneminin başlangıcı ve bitişi resmî olarak başbakanın veya Privy Council’ın tavsiyesi ile yapılsa da hükümdarın bu tavsiyeye uymaması ya da itiraz etmesi İngiliz anayasal konvansiyonları uyarınca pek de mümkün değildir. Parlamento döneminin başlaması ve sona ermesi kraliçenin beyanı ile olmaktadır.
Parlamento dönemleri (parliamentary sessions) genellikle Fixed-Term Parliaments Act 2011 ile belirlenen iki genel seçim arası beş yıllık periyodun içerisindeki bir yıllık zaman dilimleridir. Bununla birlikte başbakanın inisiyatifine göre parlamento dönemleri bir yıldan fazla da sürebilir. Söz gelimi yakın geçmişte 21 Haziran 2017 tarihinde Kraliçe Elizabeth’in konuşması ile (State Opening of Parliament) başlayan parlamento dönemi, dönemin başbakanı Theresa May’in isteği üzerine iki yıldan fazla sürmüştür. Bunun sonucunda 7 Mayıs 2019 tarihi itibariyle İngiliz siyasi tarihinde İngiliz İç Savaşı döneminden (1642-1651) bu yana en uzun parlamento dönemi yaşanmıştır. Bu parlamento dönemi başbakan Boris Johnson’ın tavsiyesi neticesinde Kraliçe Elizabeth’in Parlamento dönemini sonlandırması kararıyla (prorogation) 10 Eylül 2019 tarihinde sona ermiştir. Bu karar uyarınca yeni parlamento dönemi 14 Ekim 2019 tarihinde başlayacaktı. Bununla birlikte Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi kendisine yapılan başvuru sonucunda kraliyet imtiyazı kapsamında alınan bu kararın Parlamento’nun anayasal fonksiyonlarını yerine getirmesini makul bir gerekçe ve dayanak olmaksızın engellediğini belirterek parlamento döneminin sonlandırılıp yeni parlamento döneminin 14 Ekim’de başlamasına ilişkin Başbakan Boris Johnson’ın Kraliçe Elizabeth’e yönelik tavsiyesini hukuka aykırı bulmuştur. Bunun üzerine dönemin Avam Kamarası Başkanı John Bercow, Parlamento’nun toplanacağını açıklamış ve akabinde de Westminster Parlamentosu 25 Eylül’de toplanmıştır.
