Aile Anayasaları ve Anonim Şirketlerde Aile Anayasası Uygulamaları

Family Constitutions and Practices of Family Constitution in Joint Stock Companies

Esra HAMAMCIOĞLU

Türk Hukukunda aile anayasası olarak adlandırılan metinler, özellikle aile tipi anonim şirketlerde sıklıkla karşımıza çıkmaya başlamıştır. Aile anayasasına ilişkin özel bir hukuki düzenleme bulunmamaktadır. Bu metinlerin asgari zorunlu bir içeriği olmamakla birlikte, aile anayasalarında genellikle aile şirketinin hedeflerine, şirket işleyişinde uygulanacak kurumsal ilkelere, hem aile hem de şirket için geçerli olacak temel ilke ve değerlere, aile üyelerinin şirket dışındaki faaliyetlerinin sınırlarına, aile üyeleri arasındaki olası anlaşmazlıklarda izlenecek çözüm yollarına, aile üyelerinin şirketi yeni nesillere aktarma sorumluluğuna, pay devirlerine, şirketin yönetimine ilişkin hususlara yer verildiği görülmektedir. Bu çerçevede aile anayasalarına ilişkin örnek metinlerin düzenlenmesi mümkünse de, aile anayasası, her bir aile şirketinin ihtiyacına göre hazırlanacağı için tek tip olarak karşımıza çıkmayacaktır. Aile anayasaları şirket kuruluşunda hazırlanan şirket anasözleşmeleri ile karşılaştırıldığında hukuki niteliği, içeriği, şekli, metnin etki ve işlevleri, değiştirilme usulü, bağlayıcılığı gibi temel hususlarda büyük farklılıklar taşımaktadır. Aile anayasalarında yer alan ayrıntılı düzenlemelerin şirket anasözleşmelerine yansıtılıp yansıtılamayacağı, yansıtılabilmesi durumunda korporatif etkiye sahip olamayacakları TTK düzenlemeleri doğrultusunda değerlendirilmeye muhtaçtır. Çalışmamızda öncelikle aile şirketleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra, aile anayasalarının amacı, hukuki niteliği, bağlayıcılığı, aile anayasalarında yer verilebilecek düzenlemeler ve bu düzenlemelerin anonim şirketler hukuku özelinde yaratabileceği etkiler, mukayeseli hukuk da dikkate alınarak incelenecektir.

Aile Şirketleri, Aile Anayasası, İçeriği, Etkileri, Anasözleşme, Emredici Hükümler.

The texts mentioned as family constitution in Turkish Law have started to appear frequently, particularly in family joint-stock companies. There is no specific legal regulation regarding the family constitution. Although these texts do not have a minimal obligatory content, family constitutions generally include provisions regarding the key performance indicators of the family business, corporate governance principles to be applied in operation of the company, basic principles and values that will apply to both the family and the company, restrictions to family members’ non-corporate activities, and the solutions to be followed in potential disputes among family members, the responsibility of the family members to pass the company onto the next generations, transfer of shares, management of the company. In this context, although it is possible to prepare boilerplate texts on family constitutions, each family constitution shall more or less differ as they will be prepared according to the specific needs of each family company. Compared with the articles of association prepared during the establishment of a company, family constitutions are different in terms of basic issues such as legal nature, content, form, effect and functions of the text, method of amendment, bindingness. Whether the detailed regulations included in the family constitutions can be incorporated in the articles of association of the company, and whether they will have a corporate effect if they can be incorporated, should be evaluated in line with the TCC provisions. In our study, after giving brief information about family companies, purpose of family constitutions, their legal nature, bindingness, the regulations that can be included in family constitutions and the effects that these regulations can produce in joint stock companies will be examined with a comparative law approach.

Family Companies, Family Constitution, Content, Effects, Articles of Association, Imperative Provisions.

Giriş

Son yıllarda hem dünyada hem de ülkemizde aile şirketleri ile aile anayasaları kavramlarının sıklıkla bir arada kullanıldıkları görülmektedir. Aile anayasalarının varlığı bir şirketin aile şirketi olarak nitelendirilmesinde önem taşıyabilmektedir.¹

Aile şirketlerine ilişkin öğretide farklı tanımlar verilmekle birlikte, en öz haliyle aralarında kan ve/veya kayın hısımlığı dolayısıyla akrabalık ilişkisi bulunan kişilerin doğrudan veya dolaylı bir şekilde hakimi oldukları şirketler şeklinde bir tanım verilebilir.²

Aile şirketlerinin başarılı olmaları onları cazip kılmakta, diğer şirketlerden farklı özellikler taşımaları da onları ilginç hale getirmektedir.³ Özellikle aile şirketleri özelinde yapılan bilimsel araştırmalar genelde bu şirketlerin daha çok iktisadi yönleri esas alınarak yapılmıştır. Aile şirketlerinin hukuki açıdan bugüne kadar biraz üvey evlat muamelesi gördüğü söylenebilir.⁴ Gelinen noktada ise şirketler hukuku içinde aile şirketlerinin taşıdığı önem, bu şirketlerin hukuki açıdan da değerlendirilmelerini gerekli kılmaktadır.