Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Satış Sözleşmesinde Satıcının Zapttan Sorumluluğu

Liability of the Seller for Confiscation Matters in Sale Contract

Merve ARSLAN

Satış sözleşmesinde zapttan sorumluluk halleri Türk Borçlar Kanunumuzda taşınır satışları için düzenlenmiş olup kıyasen taşınmaz satışları için de uygulanır. Zapttan sorumluluk TBK m. 214/1’deki tanımlanmıştır ve zapttan sorumluluk birtakım şartlara bağlanmıştır. Çalışma kapsamında ele alınacak olan şartlar sağlandığında kanundaki istisnalar da mevcut değilse satıcı üçüncü kişinin satılanı zapt etmesi sebebiyle doğan zarardan sorumlu olacaktır. İki çeşit zapt hali mevcuttur. Bunlardan birincisi tam zapttır. Tam zapttın sonucu sözleşmenin kendiliğinden sona ermesi ve satıcı tarafından zararların karşılanmasıdır. İkincisi ise kısmi zapttır ki bunun sonucu ise alıcının zapt tehlikesini bilseydi sözleşmeyi yapmayacağı durumlar hariç olmak üzere, sözleşmenin devam etmesi ve müspet zararın satıcı tarafından karşılanmasıdır. Bu açıklamalar çerçevesinde konu ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.

Satış Sözleşmesi, Taşınır Satışı, Taşınmaz Satışı, Zapttan Sorumluluk, Tam Zapt, Kısmi Zapt.

Liability for confiscation in the sale contracts is regulated for movable property sales in the Turkish Code of Obligations and comparatively it is also applied for the sale of immovable property sales. Liability for confiscation is defined in the Turkish Code of Obligations in article 214/1 with its corresponding conditions. When the conditions reviewed in the study are fulfilled, and the exceptions in the law are not available, the seller will be liable for the loss arising from the third person’s confiscation of the sold items. There are two types of confiscations. The first is full confiscation. Result of the full confiscation is immediate termination of the contract automatically and coverage of the losses by the seller. The second type is partial, and its result is the continuation of the contract and the coverage of the positive loss by the seller with the exception that the buyer would not sign the contract if he knew about the risk of confiscation. The subject will be discussed in detail within the framework of these explanations.

Sale Contract, Movable Sale, Immovable Sales, Liability for the Confiscation, Full Confiscation, Partial Confiscation.

Giriş

Zapttan sorumluluk Roma Hukukundan beri uygulana gelmiş bir sorumluluk hali olmakla beraber evincere (zapt) kelimesinden türeyen evictio’dan sorumluluk şeklinde ifade edilmekteydi.1 Zapttan sorumluluk Roma Hukukunun temel ilkelerinden olan “Hiç kimse sahip olduğu haktan fazlasını başkasına devredemez (nemo plus iuris ad alium transferrre potest quam ipse habet)”2 ilkesine dayanmaktaydı. İstisnaları olmakla birlikte günümüzde de uygulanan bu ilkenin bir sonucu olarak; bir kimsenin sahip olduğu haktan fazlasını devretmesi ve bir üçüncü kişinin devredilen mal üzerinde üstün bir hakkının bulunması halinde zapttan sorumluluk söz konusu olacaktır. Satış sözleşmelerinin insan ihtiyaçları sebebiyle yaygın şekilde kurulması dolayısıyla satış sözleşmesinde zapttan sorumluluk konusunun iyi anlaşılması gerekmektedir. Bu sebeple, bu çalışmada zapt kavramı, zapt sebepleri ve hükümleri ayrıntılı şekilde ele alınmıştır.

I. Tanımı ve Niteliği

Satış sözleşmesinde zapt hükümleri Türk Borçlar Kanunu m. 214 vd. maddelerinde taşınır satışı bölümünde zapttan sorumluluk başlığıyla düzenlenmiştir. TBK m. 214’te; “(1) Satış sözleşmesinin kurulduğu sırada var olan bir hak dolayısıyla, satılanın tamamı veya bir kısmı bir üçüncü kişi tarafından alıcının elinden alınırsa satıcı, bundan dolayı alıcıya karşı sorumlu olur. / (2) Alıcı, elinden alınma tehlikesini sözleşmenin kurulduğu sırada biliyor idiyse satıcı, ayrıca üstlenmiş olmadıkça bundan dolayı sorumlu olmaz. / (3) Satıcı, üçüncü kişinin hakkını gizlemişse, sorumluluğunu kaldırma veya sınırlama konusunda yapılmış olan anlaşma kesin olarak hükümsüzdür” şeklinde düzenleme getirilmiş ve devamı hükümlerde zapttan sorumluluk halinde yargılama usulü, tam zapt ve kısmi zapt halinde alıcının hakları düzenlenmiştir. Her ne kadar zapttan sorumluluk taşınır satışları anlamında düzenlenmiş olsa da TBK m. 246’da; “Taşınır satışına ilişkin kurallar, kıyas yoluyla taşınmaz satışında da uygulanır” şeklinde düzenleme getirilerek, taşınır satışlarına ilişkin zapttan sorumluluk hükümlerinin taşınmaz satışlarına da uygulanacağı kabul edilmiştir.

Uluslararası satış sözleşmelerinde ise şartları varsa Türkiye’nin taraf olduğu CISG’in uyuşmazlığın çözümü için gereken zapt hükümleri bu sözleşmede mevcutsa sözleşme uygulama alanı bulacaktır, artık TBK uygulanmayacaktır. Sözleşmenin uygulanması için gereken şartlar 1’inci maddede belirtilmiştir. Buna göre CISG, işyerleri farklı devletlerde bulunan taraflar arasındaki mal satışı sözleşmelerine uygulanır, ancak bu devletlerin, ya CISG’e taraf devletlerden olması ya da bu devletlerin milletlerarası özel hukuk kurallarının CISG’e taraf bir devletin hukukuna atıf yapmış olması gerekir.3 Yine taraflar CISG’i uygulanacak hukuk olarak belirlemişlerse CISG uygulama alanı bulacaktır.4 Bu sözleşmenin istisnai olarak uygulanamayacağı durumlar mevcut olup CISG m. 2’de düzenlenmiştir ve “kişisel veya ailevî ihtiyaç veya ev ihtiyacı için kurulan satış sözleşmesine (satıcı bunu biliyor veya bilebilecek durumdaysa), açık artırma yoluyla yapılan satışlara, cebri icra veya diğer kanun gereği yapılan satışlara, menkul kıymet, kambiyo senedi ve para ile gemi, tekne, hava yastıklı taşıt veya hava taşıtı satışına, elektrik satışına ve mal temin eden tarafın ediminin, ağırlıklı olarak, işgücü veya diğer bir hizmetin sağlanmasından oluştuğu sözleşmelere” CISG uygulanamayacaktır.5 Zapta konu olan mal istisnai mallardan değilse ve sözleşme CISG’in uygulanması için gereken şartları sağlıyorsa buradaki hükümler uygulanacaktır.6 Zapta ilişkin hükümler “malların sözleşmeye uygunluğu ve üçüncü kişilerin hak veya talepleri” üst başlığıyla CISG m. 41 ve devamında düzenlenmiştir. CISG m. 41’e göre; “Satıcı, üçüncü kişilerin her türlü hak ve taleplerinden ari mallar teslim etmek zorundadır, meğerki alıcı bu hak ve taleplere konu malları almayı kabul etmiş olsun.” Buna göre zapt üçüncü kişilerin satış konusu mal üzerinde her türlü hak ve taleplerde bulunabildiği hallerde söz konusu olacaktır, ancak alıcının bu hak ve talepleri kabul ettiği durumlarda zapt hükümleri uygulanmayacaktır.7