Ulusal ve Uluslararası Hukukta FOB Teslim Şekli

FOB Delivery in National and International Law

Ali SELİM

Ulusal ve uluslararası ticarette en sık kullanılan teslim şekillerinden biri olan FOB (Free on Board), hem hukuk disiplini hem de diğer disiplinler arasında evleviyetle referans gösterilen bir Incoterms kuralıdır. Bu kuralın taraflara sağladığı katkı o denli büyüktür ki yapılan her sözleşmenin arka planında bu kurallar bütünü üzerinden hesaplar yapılır ve ticari kararlar bu altın kurala göre dizayn edilir. İşte bu sebepledir ki meselenin özünü oluşturan bu kuralı anlamak, başta hukukçular olmak üzere tüm piyasa oyuncuları için büyük önem arz etmektedir. Zira FOB teslim şekli bilinmeden gerçeğe uygun bir ticari faaliyet hayal etmek mümkün olmadığı gibi yapılan ticaretin getireceği riskler de bu konudaki bilgi eksikliği kadar artış gösterecektir.

FOB Teslim Şekli, FOB Teslim, Incoterms 2010, Free on Board Teslim, Gemide Masrafsız Teslim.

FOB (Free on Board) one of the delivery terms used most commonly in national and international trade is an Incoterms rule a fortiori referenced both among legal disciplines and other disciplines. Contribution of this rule to the parties is so high that calculations are made through the body of these rules in the background of each agreement entered and commercial rules are designed according to this golden rule. Thus comprehension of the rule comprising the essence of the issue places a premium on for all the market actors particularly for the legists. Hence where it is not possible to imagine a realistic commercial activity without knowing FOB delivery term, the risks came with trade made will show increase as much as the lack of knowledge on the subject.

FOB Delivery Type, FOB Delivery, Incoterms 2010, Free on Board Delivery, Free of Cost Delivery on Board.

I. Incoterms Teslim Şekillerinin Farklılaşması

Incoterms teslim şekillerinde göze çarpan en temel özellik, (taşınır) satım sözleşmelerinin de temelini oluşturan yarar ve hasar/kayıp sorumluluğunun karşı tarafa geçtiği ana odaklanılmış olunmasıdır. Bu an o kadar önemlidir ki, hukuk kuralları içerisinde taşınır mülkiyetinin, daha doğru bir ifadeyle zilyetliğinin, karşı tarafa geçtiği an olarak da zikredilir.¹ Ancak Incoterms kuralları taşınır eşya (goods) üzerine kurulduğundan ve temelde satış sözleşmesini konu aldığından burada da benzer şekilde teslimin gerçekleştiği an, yani hasarın ve riskin karşı tarafa geçtiği an, kuralda yazılan yere malın teslim edildiği andır.

Incoterms teslim şekillerinin temelinde yatan mantık, yararın ve hasarın ne zaman karşı tarafa geçtiğine ilişkin olsa da bu kuralla bağlantılı olarak farklı hükümlere de yer verildiği görülmektedir. Nitekim normal şartlar altında mal teslim edildikten sonra yarar ve hasar sorumluluğu karşı tarafa geçse de, örneğin varış limanındaki gümrük masrafları yahut sigorta gibi hususlar Incoterms teslim şekillerine göre önemli derecede farklılaşabilmektedir. Hasar yarar ve yarar dışındaki hususlarda da taşınır zilyetliği kuralları dikkate alınsa da bu kuralın ötesinde istisnai düzenlemeler getirilmesi Incoterms kurallarının özünü oluşturmaktadır. Nitekim yükleme, navlun, sigorta, boşaltma, yükleme veya gümrük izinleri Incoterms teslim şekline göre farklılaşabilmektedir. Açıkçası bu teslim şekillerinin özünü de tam olarak bu küçük farklılıklar oluşturmaktadır.

Yukarıda da izah edildiği üzere, taşınırın zilyetliğinin devri malın teslim edildiği an olarak değişmez bir hukuk kuralıymış gibi izah edilse de taraflar aralarında anlaşarak malın teslim noktasını değiştirerek bu kuralı istenildiği gibi esnetebilirler. Bu sözleşme serbestisinin tanıdığı bir kolaylıktır. Nitekim malın teslim noktasını varma limanı yapabileceğiniz gibi yükleme limanı olarak da değiştirebilirsiniz. Bunun yanında mal varma limanında teslim edilecek olsa da gümrük masraflarından, sadece satıcı tarafın sorumlu olduğunu kararlaştırabilirsiniz. ICC de sözleşme serbestisinin tanıdığı bu imkânlardan yararlanarak pek çok duruma özel yeni kurallar yaratmış ve bu kuralları tarafların tercihine sunmuştur. Zaman içerisinde taraflar sunulan bu kuralları kendi sözleşmelerinin bir parçası haline getirmişlerdir. Ancak unutmamak gerekir ki, sözleşme serbestisinin önü Incoterms kuralının sözleşmeye derç edilmesiyle de kesilemez. Taraf bu kuralları da sözleşmeyle diledikleri şekilde esnetebilirler.