Anonim Şirketlerde Oyda İmtiyaz

Privilege on Voting in Joint Stock Companies

Gülfem ALTINTAŞ

Anonim şirketlerde oy hakkına imtiyaz tanınmasının bir takım şartları vardır. İmtiyaz kuruluşta tanınabileceği gibi, sonradan esas sözleşme değişikliği yoluyla da tanınabilir. İmtiyazın varlığı, konusunun ve içeriğinin esas sözleşmede net bir şekilde belli olmasına bağlıdır. Anonim şirkette imtiyazlar kural olarak paylara tanınır. Bu genel kuralın istisnası 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda hüküm altına alınmıştır. İmtiyaz tanınan paylar, pay sahibine bir takım imtiyazlı haklar tanımakta olup, bu haklardan biri oy hakkında imtiyazdır.

Pay, İmtiyaz, Oy, Oy Hakkı.

There are certain conditions for granting privileges to voting rights in joint stock companies. The concession may be recognized in the organization or may be granted through amendment of the articles of association. The existence of the concession depends on the fact that its subject and content are clearly defined. As a rule, privileges are granted to the shares in the joint stock company. The exception to this general rule is stipulated in the Turkish Commercial Code No. 6102. The privileged shares give the shareholder a number of privileged rights, one of which is the privilege of voting rights.

Shares, Privileges, The Vote, Voting Right.

Giriş

Oy hakkında imtiyaz kurumu dünya ülkelerinde aşama aşama gelişim göstermiş, kimi ülkelerde uygulanmasına izin verilirken kimi ülkelerde de yasaklanması yoluna gidilmiştir. Hukukumuzda ise; 1956 tarihli kanunda yaygın bir uygulama imkanı bulmuş, 6102 sayılı günümüz TTK döneminde ise kabul edilen bir kurum olmuştur. 1956 tarihli kanunda oy hakkında imtiyazın sınırlandırılmasına ilişkin bir düzenleme bulunmazken, söz konusu sınırı Türk Medeni Kanunu madde 2’de düzenlenen dürüstlük kuralı belirlemekteyken; günümüzde bu eksiklik kanun koyucu tarafından giderilerek oy hakkında imtiyazlı payların sınırlandırılması ilk kez yasa koyucu tarafından hüküm altına alınmıştır. Bu sınırlama bir paya maksimum on beş oy hakkı tanınabilmesi olup; bir üst sınır belirlenmiş ve kanımızca bu sınır doğru bir yaklaşımdır. En fazla on beş oy hakkı tanıyan bu sınırlamanın geçerli olmadığı durumlar mevcuttur. Haklı nedenin varlığı halinde ve kurumlaşma gereği bu uygulamanın geçerli olmadığı hallerdir. Ancak bu iki durum muğlak ve soyut olmakla bir netlik barındırmamaktadır.

1. Oy Hakkında İmtiyaz

Oy hakkında imtiyaz ve oy hakkında imtiyazlı paylar için kanunda bir tanımlama yapılmamıştır. Oy hakkında imtiyaz; TTK’da çizilen sınırlar içerisinde bir takım paylara sermayeye katılım oranları neticesinde tanınması gereken oy hakkından fazlası tanınarak, o payların ayrıcalıklı kılınmasıdır¹ . Oyda imtiyaz, TTK m. 434’te “payların toplam itibari değeriyle orantılı kullanılması ilkesine” istisna oluşturmaktadır² .

Oyda imtiyazın anonim şirketlerde doğması, payların üçüncü kişiler tarafından alınarak yönetimin yabancılaşmasının önüne geçmek, pay sahiplerinin şirket üzerinde hakimiyet kurmak istemesi ya da mevcut durumlarını korumak isteme düşünceleri gibi farklı sebeplere dayanmaktadır³ .

eTK’da oyda imtiyazın ayrı bir düzenlemesi bulunmamaktaydı. TTK’da ise diğer imtiyaz türlerinden farklı bir şekilde, “Oyda imtiyazlı paylar” başlığı altında madde 479’da özel olarak hüküm altına alınmıştır⁴ .

Literatürde pay sahiplerinin rızası olmaksızın hiçbir değişiklik yapılamayan haklar müktesep hak olarak adlandırılmakta, bu tanımın kaynağı da kaldırılmış olan İsv.BK. m.646’ya dayanmaktaydı⁵ . Bahsettiğimiz müktesep hak kavramı, anonim şirketlerdeki yönetim kurulu ve genel kurul kararlarına bağlı olarak bu hak üzerinde tasarrufta bulunulamayacağını ifade etmekte, şirketin organlarından etkilenmeksizin değiştirilemeyen haklar, müktesep hakkın kapsamı içinde kalmaktadır⁶ .

Müktesep hakları mutlak ve nispi olarak ayırabiliriz. Mutlak müktesep haklar, şirket organlarından hiçbiri tarafından sınırlandırılamayan haklardır. Nispi müktesep haklar ise, “hakkın özüne dokunulmamak kaydıyla”⁷ bazı koşullar, kurallar, sınırlar gözetilerek sınırlandırılabilen haklar olarak ifade edilmektedir⁸ .

Anonim şirket organları olan yönetim kurulu ve genel kurul yalnızca pay sahibinin rızası olan durumlarda müktesep hak üzerinde düzenleme gerçekleştirebileceklerdir. Pay sahibinin rızası olmadan bu hakkın sınırlandırılamayacağı, hakkın kullanımının herhangi bir koşula bağlanamayacağı ve içeriğinin de güçsüzleştirilemeyeceği anlaşılmaktadır. Yine pay sahibinin iradesine rağmen değiştirilemeyecek nitelikte bulunması sebebi ile de, bu haklardan yoksun bırakılması durumu söz konusu olamayacaktır⁹ .

Müktesep haklar, bireysel nitelikte haklar olup; esas sermayeye katılma oranına bakılmaksızın her bir ortağa ayrı ayrı tanınmış, ortak müktesep hakkın değişmesi için oy kullanarak veya bu hakkı sınırlayacak bir karara karşı hukuk yoluna başvurmayıp onay vererek, bu nitelikte bir hakkından vazgeçmiş olabilir¹⁰ .

İmtiyazlı paylar müktesep hak niteliğinde değildir. İmtiyazlı payların en önemli özelliği diğer paylara üstünlük kurmasıdır. Müktesep hakların en önemli özelliği ise hak sahibinin rızası olmadan kaldırılamayıp, değiştirilememesi hususudur. Müktesep haklardan farklı olarak imtiyazlı paylar üzerinde pay sahibinin rızası olmasa dahi tasarruf edilebilir. Yani imtiyazlı paylar TTK m. 454’teki şartlara uygun bir şekilde pay sahibinin rızası olmaksızın genel kurul kararı ile sınırlandırılabilir, kaldırılabilir ya da süreli hale getirilebilir¹¹ .

İmtiyazlı payların müktesep hak olmadığına dair bir başka örnek, imtiyazlı pay sahipleri özel kuruludur. TTK m. 454/1 uyarınca, imtiyazlı pay sahiplerinin haklarına etki edebilecek genel kurul kararlarının uygulanabilmesi için, bunların imtiyazlı pay sahipleri özel kurulunun alacağı bir karar ile onanması gerekir. TTK madde 454/2 gereği imtiyazlı pay sahipleri özel kurulu, imtiyazlı payları temsil eden sermayenin yüzde 60’ı ile toplanır. Toplantıda temsil olunan payların çoğunluğu ile karar alınır¹² . Eğer imtiyazlı paylar müktesep hak niteliğinde olsa idi, imtiyazlı pay sahipleri özel kurulu imtiyazları temsil eden sermayenin tümü ile toplanacak ve oy çokluğu değil, oy birliği ile karar alması gerekecekti.